"Gồng mình" để hoàn hảo: Khi nào bạn mới cho phép mình được là chính mình?

10 giờ tối Chủ Nhật. Ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại hắt lên gương mặt mệt mỏi của bạn. Tay lướt vô định trên Instagram, và một cảm giác nặng trĩu quen thuộc lại ập đến. Kia là ảnh cô bạn đồng nghiệp vừa hoàn thành cự ly bán marathon. Dưới nữa là anh bạn cấp ba khoe chứng chỉ khóa học online vừa lấy được. Rồi một bữa brunch được bày biện hoàn hảo với caption “cuối tuần nạp năng lượng”. Bất giác, bạn nhìn quanh căn phòng của mình – vài hộp đồ ăn còn vương vãi, chồng sách đọc dở dang, và một tâm hồn kiệt sức sau một tuần dài.

Trong đầu bạn vang lên một giọng nói thôi thúc: “Mình cũng phải đăng gì đó. Một tấm ảnh quyển sách, một câu trích dẫn thâm thuý, hay ít nhất là một kế hoạch cho tuần mới thật năng suất.” Nhưng một giọng nói khác, yếu ớt hơn, lại thì thầm: “Nhưng mình mệt quá. Mình chỉ muốn nằm yên thôi.” Cái mâu thuẫn giữa con người bạn muốn thể hiện cho cả thế giới thấy và con người thật sự mệt mỏi bên trong đang bào mòn bạn từng ngày. Đó là cảm giác phải "gồng mình" để vừa vặn với một chiếc khuôn hoàn hảo vô hình, một chiếc khuôn mà chính chúng ta và xã hội đang ngày đêm đúc tạc. Nếu bạn cũng đang cảm thấy lạc lõng trong chính cuộc đời mình, bài viết này là một lời tâm sự dành cho bạn, để chúng ta cùng nhau tìm lối thoát khỏi áp lực phải hoàn hảo và học cách sống thật với bản thân.

Chúng ta đã bị cuốn vào cuộc đua "phải-thành-công" như thế nào?

Chưa bao giờ cụm từ “xây dựng thương hiệu cá nhân” lại trở nên phổ biến như hiện tại. Nó không còn là thuật ngữ dành riêng cho các doanh nhân hay người nổi tiếng. Với người trẻ chúng ta, nó đã trở thành một nhiệm vụ bất thành văn. Profile LinkedIn phải ấn tượng. Facebook phải thể hiện một cuộc sống xã hội phong phú. Instagram phải là một bộ sưu tập những khoảnh khắc đẹp đẽ, truyền cảm hứng. Chúng ta được khuyên rằng phải có một “câu chuyện” độc đáo, một “ngách” riêng để trở nên nổi bật giữa đám đông.

Áp lực này không tự nhiên sinh ra. Nó được nuôi dưỡng bởi một hiện tượng tâm lý có tên là Thuyết So sánh Xã hội (Social Comparison Theory). Về cơ bản, bộ não con người có xu hướng tự đánh giá bản thân bằng cách so sánh với người khác. Đây là một cơ chế tự nhiên. Nhưng khi mạng xã hội xuất hiện, nó đã đẩy cơ chế này đến mức cực đoan. Chúng ta không còn so sánh mình với vài người bạn hay đồng nghiệp thân thiết, mà là với hàng trăm, hàng ngàn “phiên bản hoàn hảo nhất” của người khác – những khoảnh khắc đã được chọn lọc, chỉnh sửa và tô vẽ cẩn thận.

Chúng ta thấy người khác thăng tiến, du lịch, học thêm kỹ năng mới, và tự mặc định rằng đó là tiêu chuẩn chung. Chúng ta bắt đầu tin rằng mình cũng phải như vậy, nếu không muốn bị bỏ lại phía sau. Từ đó, một cuộc đua ngầm bắt đầu. Cuộc đua để có một cuộc sống “đáng để đăng lên mạng”, một cuộc đua để chứng tỏ giá trị bản thân thông qua những thành tựu có thể đong đếm được bằng like và share. Chúng ta quên mất rằng, đằng sau một bức ảnh check-in ở phòng gym lúc 5 giờ sáng có thể là một đêm mất ngủ triền miên. Đằng sau một chứng chỉ hào nhoáng có thể là sự hoang mang tột độ về con đường sự nghiệp. Chúng ta đang so sánh hậu trường lộn xộn của mình với thước phim nổi bật của người khác.

Cái giá của chiếc mặt nạ: Những dấu hiệu kiệt sức bạn không thể làm ngơ

Việc liên tục “gồng mình” để duy trì một hình ảnh không phải là mình thật sự gây ra một tổn thất vô hình nhưng cực kỳ sâu sắc cho sức khỏe tinh thần. Dần dần, việc đeo mặt nạ không còn là một lựa chọn, mà trở thành một thói quen, một phản xạ vô điều kiện. Và khi đó, tình trạng burnout (kiệt sức) cảm xúc sẽ xuất hiện với những dấu hiệu tinh vi mà chúng ta thường bỏ qua:

• Cảm giác mất kết nối: Bạn cảm thấy xa lạ với chính cảm xúc của mình. Bạn cười khi nên cười, buồn khi nên buồn, nhưng mọi thứ đều hời hợt. Bạn tham gia các cuộc vui nhưng cảm thấy trống rỗng, như thể đang xem một bộ phim về cuộc đời của người khác chứ không phải của mình.
• Dễ cáu gắt và nhạy cảm: Năng lượng để duy trì chiếc mặt nạ hoàn hảo là rất lớn. Khi nguồn năng lượng này cạn kiệt, bạn trở nên dễ nổi nóng với những chuyện nhỏ nhặt, dễ bị tổn thương bởi những lời nói vô tình. Bạn thấy mình bực bội với cả những người thân yêu nhất.
• Không còn niềm vui với sở thích cũ: Những việc từng khiến bạn say mê như đọc sách, nghe nhạc, vẽ vời… bỗng trở nên vô vị. Bởi vì mọi thứ đều bị soi chiếu qua lăng kính “hiệu suất”: “Đọc sách này có giúp mình phát triển bản thân không?”, “Vẽ cái này có đủ đẹp để đăng lên mạng không?”. Niềm vui thuần khiết đã bị thay thế bởi áp lực phải tạo ra giá trị.

Sâu xa hơn, việc sống không thật còn nuôi dưỡng một con quái vật tâm lý mang tên Hội chứng Kẻ mạo danh (Imposter Syndrome). Khi bạn nhận được lời khen hay đạt được thành công, thay vì cảm thấy tự hào, bạn lại âm thầm lo sợ rằng một ngày nào đó, mọi người sẽ phát hiện ra bạn không hề giỏi giang như họ nghĩ. Bạn cảm thấy mình là một kẻ lừa đảo. Và trớ trêu thay, cảm giác này là có thật, bởi vì chính bạn biết rằng hình ảnh bạn đang thể hiện không phản ánh toàn bộ con người lộn xộn, đầy bất an bên trong. Vòng luẩn quẩn cứ thế tiếp diễn: bạn càng sợ bị phát hiện, bạn càng phải “gồng mình” hơn, và bạn càng cảm thấy mình là một kẻ mạo danh.

Từ bỏ hình tượng online hoàn hảo: Câu chuyện tìm lại niềm vui từ chậu cây héo

Minh, một nhân viên văn phòng 28 tuổi tại Hà Nội, đã từng là một ví dụ điển hình cho văn hóa “gồng mình”. Cậu quyết định xây dựng kênh Instagram cá nhân về “lối sống tối giản và hiệu suất”. Mỗi cuối tuần, thay vì nghỉ ngơi, Minh dành hàng giờ để sắp đặt lại góc làm việc, pha một tách cà phê thật “nghệ”, và chụp hàng trăm tấm ảnh chỉ để chọn ra một tấm hoàn hảo nhất.

Trang cá nhân của Minh tràn ngập những hình ảnh sạch sẽ, gọn gàng, toát lên vẻ điềm tĩnh và kiểm soát. Cậu chia sẻ về các phương pháp quản lý thời gian, những cuốn sách self-help tâm đắc, và lịch trình mỗi ngày được lên kế hoạch đến từng phút. Lượng người theo dõi tăng lên, những lời khen ngợi “ngưỡng mộ bạn quá”, “lối sống của bạn thật truyền cảm hứng” đổ về. Minh cảm thấy được công nhận, nhưng sâu thẳm bên trong, một sự trống rỗng ngày càng lớn dần.

Thực tế, căn phòng của Minh không phải lúc nào cũng gọn gàng như trên ảnh. Lịch trình của cậu thường xuyên bị phá vỡ. Và có những ngày, cậu chẳng làm được gì “hiệu suất” ngoài việc nằm lướt điện thoại và cảm thấy tội lỗi. Áp lực phải duy trì hình ảnh “Mr. Perfect” khiến Minh kiệt sức. Cậu sợ hãi việc trả lời bình luận, bởi cậu cảm thấy mình đang nói dối. Niềm vui ban đầu đã biến thành gánh nặng.

Bước ngoặt xảy ra vào một buổi chiều Chủ nhật. Minh đang cố gắng chụp một bức ảnh hoàn hảo về chậu hương thảo mới mua. Nhưng dù xoay góc nào, cậu cũng không thể che đi vài chiếc lá đang úa vàng. Cậu bực bội ném chiếc điện thoại xuống giường và ngồi sụp xuống sàn. Khoảnh khắc đó, Minh nhận ra sự vô lý của việc mình đang làm. Cậu đang cố gắng tô vẽ một thực tại không có thật, trong khi ngay trước mắt, sự sống không hoàn hảo đang diễn ra – chậu cây kia, dù héo úa vài phần, vẫn đang vươn lên.

Một hành động bộc phát nảy ra. Minh cầm điện thoại lên, chụp một bức ảnh cận cảnh chậu cây, lấy nét vào cả những chiếc lá xanh tươi và những chiếc lá đang héo úa. Cậu đăng tấm ảnh lên story với một dòng chữ đơn giản: “Hôm nay không có gì hiệu suất cả, chỉ có mình và một góc ban công đang cố gắng hết sức. Có ai cũng thế không?”

Tim Minh đập thình thịch sau khi bấm nút đăng. Cậu đã chuẩn bị tinh thần cho sự im lặng, hoặc tệ hơn là những phản ứng tiêu cực. Nhưng điều ngược lại đã xảy ra. Hàng loạt tin nhắn DMs đổ về. “Mình cũng vậy, cây của mình chết suốt.”, “Cảm ơn bạn đã chia sẻ, nhìn story của bạn mình thấy đỡ áp lực hẳn.”, “Góc ban công lộn xộn của bạn trông thật bình yên.”

Lần đầu tiên, Minh cảm thấy một sự kết nối thật sự, chứ không phải sự ngưỡng mộ xa cách. Cậu nhận ra người ta không yêu mến sự hoàn hảo của cậu, họ đồng cảm với sự chân thật của cậu. Từ hôm đó, Instagram của Minh thay đổi. Bên cạnh những góc gọn gàng, cậu bắt đầu chia sẻ cả những bức vẽ nguệch ngoạc của mình, những thất bại khi thử một công thức nấu ăn mới, hay đơn giản là hình ảnh một buổi chiều không làm gì cả. Cậu không còn là “Minimalist Influencer” nữa. Cậu chỉ đơn giản là Minh, một người đang học cách trồng cây và học cách sống một cuộc đời không cần phải hoàn hảo.

Bắt đầu hành trình sống thật: Những bước đi nhỏ để tìm lại chính mình

Câu chuyện của Minh cho thấy hành trình tìm lại chính mình không cần những quyết định đao to búa lớn. Nó bắt đầu từ những thay đổi nhỏ bé trong nhận thức và hành động hàng ngày. Nếu bạn cũng muốn bắt đầu hành trình “dọn rác” tâm hồn và cho phép bản thân được sống thật, hãy thử những bước đi sau:

"Dọn dẹp" mạng xã hội: Ai đang khiến bạn cảm thấy tồi tệ?

“Digital Detox” không có nghĩa là bạn phải xóa hết các ứng dụng mạng xã hội và sống biệt lập. Một cách tiếp cận thông minh hơn là biến nó thành một cuộc “Digital Declutter” có chủ đích. Hãy dành 30 phút lướt qua danh sách những tài khoản bạn đang theo dõi. Với mỗi tài khoản, hãy tự hỏi: “Nội dung này khiến mình cảm thấy được truyền cảm hứng, vui vẻ, hay khiến mình cảm thấy tự ti, thua kém và áp lực?” Hãy dũng cảm nhấn nút “unfollow” những tài khoản khiến bạn cảm thấy tồi tệ. Hãy ưu tiên theo dõi những người chia sẻ cả hành trình, cả những vấp ngáp, chứ không chỉ riêng đích đến. Mục tiêu là biến mạng xã hội thành một không gian hỗ trợ, chứ không phải một đấu trường của sự so sánh.

Tìm về "niềm vui vô dụng": Nuôi dưỡng những sở thích chỉ để cho vui

Trong một thế giới ám ảnh bởi hiệu suất, chúng ta đã quên mất giá trị của những “niềm vui vô dụng” – những sở thích không nhằm mục đích kiếm tiền, thăng tiến hay xây dựng thương hiệu cá nhân. Nó có thể là tô màu, chơi một bản nhạc cụ đơn giản, chăm sóc một vài chậu cây, viết lách linh tinh vào một cuốn sổ… Hãy cho phép bản thân được làm một điều gì đó chỉ vì bạn thích nó, không vì bất kỳ mục đích nào khác. Những hoạt động này chính là bài thực hành chánh niệm (mindfulness) tuyệt vời, giúp bạn kết nối lại với con người thật bên trong, lắng nghe những mong muốn giản dị của bản thân và tìm thấy niềm vui trong chính quá trình, thay vì chỉ chăm chăm vào kết quả.

Học cách từ chối nhẹ nhàng: Bảo vệ năng lượng cho những điều thật sự quan trọng

Một phần của việc “gồng mình” đến từ việc chúng ta cố gắng đáp ứng mọi kỳ vọng từ người khác: kỳ vọng của gia đình, của sếp, của bạn bè. Buông bỏ kỳ vọng không phù hợp là một kỹ năng quan trọng để bảo vệ năng lượng và không gian tinh thần của bạn. Hãy học cách nói “không” một cách nhẹ nhàng nhưng dứt khoát. Thay vì nói “Để em xem đã” với một yêu cầu ngoài giờ bạn không muốn làm, hãy thử “Em rất tiếc nhưng ngoài giờ làm em cần thời gian để nghỉ ngơi ạ”. Thay vì nhận lời đi một buổi tiệc xã giao bạn không hứng thú, hãy nói “Cảm ơn đã mời mình nhé, nhưng cuối tuần này mình muốn dành thời gian ở nhà nạp lại năng lượng”. Việc từ chối ban đầu có thể khó khăn, nhưng nó gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng bạn tôn trọng thời gian và cảm xúc của chính mình.

Hành trình để được là chính mình không phải là một cuộc cách mạng ồn ào, mà là một chuỗi những lựa chọn nhỏ bé và lặng thầm để quay về với bản thể chân thật. Hãy nhớ rằng, sự chấp nhận bản thân không hoàn hảo mới chính là sức mạnh lớn nhất. Niềm vui đích thực và bền vững thường đến từ những điều giản dị, những khoảnh khắc đời thường không cần phô diễn cho ai xem. Và quan trọng nhất, bạn không hề đơn độc trong cuộc đấu tranh này. Rất nhiều người ngoài kia cũng đang cảm thấy mệt mỏi và khao khát được sống thật. Sự chân thành của bạn có thể là nguồn cảm hứng cho họ, cũng như câu chuyện của họ có thể là sự an ủi cho bạn.

Hôm nay, hãy thử làm một việc nhỏ chỉ vì bạn thích, và giữ nó cho riêng mình.