Biết hết cách tìm lẽ sống, sao lòng mình vẫn trống rỗng?

Tiệc tân gia của Hà đông nghẹt người. Tiếng cười nói, tiếng cụng ly, những lời chúc mừng cho cột mốc lớn lao – mua được căn nhà đầu tiên trước tuổi 30 – vang vọng khắp không gian còn thơm mùi sơn mới. Ai cũng nhìn Hà với ánh mắt ngưỡng mộ. Cô là hình mẫu của thành công: công việc ổn định, tự chủ tài chính, và giờ là một mái ấm của riêng mình. Hà mỉm cười, cảm ơn, và tiếp chuyện không ngớt. Nhưng sâu bên trong, có một cảm giác lạ lẫm đang len lỏi.

Nửa đêm, khi vị khách cuối cùng đã về, cánh cửa đóng sập lại, trả lại cho căn nhà sự tĩnh lặng tuyệt đối. Hà đứng giữa phòng khách, xung quanh là những thùng đồ carton chưa kịp dọn, những món quà còn nguyên giấy gói. Cô chậm rãi ngồi bệt xuống sàn nhà lạnh lẽo, tựa lưng vào bức tường trắng tinh. Sự huyên náo ban nãy biến mất, chỉ còn lại tiếng tích tắc của đồng hồ và tiếng thở của chính mình. Và rồi, cái cảm giác lạ lẫm ban nãy bùng lên, rõ ràng và dữ dội. Đó là một sự trống rỗng. Một sự cô đơn đến tê dại ngay tại nơi cô hằng mơ ước.

Nước mắt cứ thế lăn dài. Hà tự hỏi, một câu hỏi không có lời đáp vang vọng trong đầu: “Mình đã đọc bao nhiêu sách về phát triển bản thân, đã đặt mục tiêu, đã nỗ lực không ngừng. Mình đã làm mọi thứ đúng theo sách vở. Tại sao… tại sao đạt được rồi, mình lại thấy thế này?”. Khoảnh khắc chạm đáy cảm xúc ngay trên đỉnh thành công ấy, có lẽ, là điều mà không một cuốn sách nào dạy Hà cách đối mặt.

Cuộc săn lùng vô tận và tấm bản đồ không dẫn đến đâu

Câu chuyện của Hà không phải là cá biệt. Rất nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là thế hệ Y và Z, đang bị cuốn vào một cuộc săn lùng mang tên “ý nghĩa cuộc sống”. Chúng ta được bao quanh bởi vô vàn thông điệp: Hãy tìm ra đam mê, hãy sống một cuộc đời có mục đích, hãy tạo ra di sản. Sách, podcast, các khóa học online, những diễn giả truyền cảm hứng… tất cả đều đưa cho ta những tấm bản đồ, những công thức có vẻ hoàn hảo để đi đến kho báu “lẽ sống”.

Chúng ta học về Ikigai của người Nhật, về thuyết dòng chảy (Flow), về việc đặt mục tiêu SMART. Chúng ta viết nhật ký, thực hành lòng biết ơn, thiền định. Chúng ta cố gắng trả lời những câu hỏi lớn lao: “Tôi sinh ra để làm gì?”, “Sứ mệnh của tôi là gì?”. Về lý thuyết, chúng ta dường như biết hết mọi con đường. Nhưng oái oăm thay, càng sở hữu nhiều bản đồ, chúng ta lại càng cảm thấy mất phương hướng.

Cái bẫy nằm ở chính hành động “săn lùng”. Việc xem lẽ sống như một đích đến vĩ đại, một thứ gì đó cố định ở ngoài kia mà ta phải tìm cho bằng được, vô tình tạo ra một áp lực khổng lồ. Nó biến hành trình khám phá bản thân thành một bài kiểm tra với chỉ hai kết quả: tìm thấy (thành công) hoặc không tìm thấy (thất bại). Áp lực này khiến chúng ta:

• So sánh không ngừng: Chúng ta nhìn thấy bạn bè khởi nghiệp vì đam mê, đồng nghiệp bỏ phố về quê sống tối giản, hay một người lạ trên mạng xã hội đang làm dự án cộng đồng. Chúng ta tự hỏi: “Lẽ sống của họ thật rõ ràng, còn của mình đâu?”.
• Bỏ qua thực tại: Mải mê tìm kiếm một ý nghĩa lớn lao trong tương lai, chúng ta quên mất cách sống và cảm nhận ở hiện tại. Bữa ăn trở nên vô vị, cuộc trò chuyện trở nên nhạt nhẽo, bởi tâm trí ta luôn bận rộn với câu hỏi “việc này có ý nghĩa gì không?”.
• Cảm thấy thiếu sót: Khi không tìm thấy một “sứ mệnh” vang dội, chúng ta mặc định rằng cuộc sống của mình thật tầm thường, rằng bản thân mình thật thất bại. Nỗi trống rỗng từ đó mà ngày một lớn dần.

Thực tế là, cuộc sống không phải là một phương trình toán học để tìm ra một đáp số duy nhất. Càng cố gắng áp đặt một công thức, ta càng cảm thấy lạc lõng giữa mớ lý thuyết và thực tại phũ phàng. Chúng ta biết hết cách làm, nhưng lại chẳng biết phải cảm nhận như thế nào.

Chạm đáy cô đơn trên đỉnh thành công: Bài học từ căn nhà mới

Quay lại với Hà, cảm giác hụt hẫng của cô là một hiện tượng tâm lý có thật, thường được gọi là “sự vỡ mộng sau thành tựu” (post-achievement depression) hay “ảo tưởng của điểm đến” (arrival fallacy). Đó là niềm tin sai lầm rằng: “Một khi tôi đạt được [mục tiêu A], tôi sẽ hạnh phúc viên mãn.” Chúng ta đặt toàn bộ hy vọng, năng lượng và cảm xúc của mình vào một mục tiêu duy nhất: một công việc mơ ước, một mức lương cụ thể, một căn nhà, một mối quan hệ.

Hành trình chinh phục mục tiêu đó mang lại cho chúng ta mục đích. Mỗi ngày thức dậy, ta biết mình cần phải làm gì. Sự bận rộn, những thử thách, những bước tiến nhỏ… tất cả tạo nên một dòng chảy ý nghĩa. Nhưng khi mục tiêu đã đạt được, dòng chảy đó đột ngột dừng lại. Bữa tiệc kết thúc, và ta đứng trước một khoảng lặng không biết phải làm gì tiếp theo. Sự phấn khích ngắn ngủi qua đi, nhường chỗ cho câu hỏi lớn hơn: “Giờ thì sao?”.

Đây chính là gốc rễ của cơn khủng hoảng hiện sinh mà nhiều người trẻ thành công gặp phải. Họ đã leo lên đến đỉnh núi mà họ tự đặt ra, nhưng khi nhìn quanh, họ chỉ thấy sương mù. Họ nhận ra rằng hạnh phúc không phải là lá cờ cắm trên đỉnh núi, mà có lẽ nó nằm ở đâu đó trên chặng đường leo lên – những điều mà họ đã vô tình bỏ lỡ vì quá tập trung vào đích đến.

Bài học từ căn nhà của Hà không phải là việc đặt mục tiêu là sai. Mục tiêu giúp chúng ta định hướng và phát triển. Nhưng bài học ở đây là: Ý nghĩa cuộc sống không phải là một danh hiệu hay một tài sản có thể sở hữu. Nó không phải là thứ bạn nhận được khi hoàn thành một danh sách việc cần làm. Nó mong manh hơn, tinh tế hơn và gần gũi hơn chúng ta tưởng rất nhiều.

Thôi không tìm nữa, mình thử cảm nhận nhé?

Nếu việc “săn lùng” khiến chúng ta kiệt sức, và việc “chinh phục” không mang lại hạnh phúc bền vững, vậy đâu là lối ra? Có lẽ, đã đến lúc chúng ta thay đổi cách tiếp cận. Thay vì cố gắng tìm kiếm một thứ gì đó vĩ mô ở bên ngoài, chúng ta hãy thử quay vào bên trong và bắt đầu… cảm nhận. Đây không phải là một lý thuyết cao siêu, mà là những gợi ý thực tế để kết nối lại với chính mình, ngay cả khi lòng đang trống rỗng.

Liệu pháp Chấp nhận và Cam kết (Acceptance and Commitment Therapy - ACT) có một nguyên tắc cốt lõi: thay vì chiến đấu hay né tránh những cảm xúc khó chịu (như sự trống rỗng, buồn chán), chúng ta hãy học cách chấp nhận sự hiện diện của chúng. Hãy cho phép bản thân được cảm thấy trống rỗng mà không phán xét. Cảm xúc này không nói lên bạn là người thất bại, nó chỉ đơn giản là một tín hiệu cho thấy bạn đang cần một sự kết nối sâu sắc hơn với cuộc sống.

Từ điểm xuất phát là sự chấp nhận đó, chúng ta có thể bắt đầu gieo mầm lại ý nghĩa từ những điều nhỏ bé nhất. Dưới đây là 3 gợi ý để bạn bắt đầu hành trình này.

Đổi câu hỏi “để làm gì?” thành “cho ai đây?”

Câu hỏi “Lẽ sống của tôi là gì?” quá lớn, quá trừu tượng. Nó có thể khiến chúng ta tê liệt. Hãy thử thay thế nó bằng những câu hỏi nhỏ hơn, cụ thể hơn và hướng đến hành động ngay lập tức. Thay vì nhìn vào bức tranh lớn, hãy tập trung vào một mảnh ghép nhỏ ngay trước mắt.

• Thay vì hỏi: "Sứ mệnh của tôi là gì?", hãy hỏi: "Hôm nay, mình có thể làm một điều gì tử tế cho ai đó không?". Đó có thể là mua giúp mẹ một món đồ, lắng nghe một người bạn đang gặp khó khăn, hoặc đơn giản là mỉm cười với cô lao công.
• Thay vì hỏi: "Đam mê của tôi là gì?", hãy hỏi: "Bây giờ, điều gì khiến mình tò mò? Mình có thể dành 15 phút để tìm hiểu về nó không?". Đó có thể là học một công thức nấu ăn mới, xem một video về lịch sử, hay đọc vài trang sách.
• Thay vì hỏi: "Làm sao để sống một cuộc đời ý nghĩa?", hãy hỏi: "Hành động nhỏ nào bây giờ sẽ khiến mình cảm thấy tự hào về bản thân hơn một chút?". Đó có thể là dọn dẹp góc làm việc, đi bộ 30 phút, hoặc hoàn thành một việc nhỏ đã trì hoãn từ lâu.

Khi chuyển sự tập trung từ “ý nghĩa” (meaning) sang “hành động có giá trị” (valued action), chúng ta giải phóng mình khỏi áp lực phải tìm ra câu trả lời cuối cùng. Ý nghĩa cuộc sống không được tìm thấy, nó được xây dựng nên từ vô số những hành động nhỏ bé, tử tế và chân thành mà chúng ta thực hiện mỗi ngày.

Tìm lại niềm vui bị lãng quên trong những việc không tên

Bạn có bao giờ để ý rằng những khoảnh khắc hạnh phúc nhất đôi khi lại đến từ những việc vô cùng bình thường? Đó là cảm giác hoàn toàn tập trung khi tự tay pha một ly cà phê buổi sáng, mùi hương của đất ẩm khi tưới một chậu cây, hay cảm giác ấm áp khi gấp gọn một chiếc áo còn thơm mùi nắng.

Trong tâm lý học tích cực, những khoảnh khắc này gắn liền với khái niệm “dòng chảy” (flow) – trạng thái chìm đắm hoàn toàn vào một hoạt động mà quên đi thời gian và bản thân. Chúng cũng là những “niềm vui nhỏ bé” (micro-joys) giúp chúng ta tái tạo năng lượng tinh thần. Giữa guồng quay tìm kiếm những điều lớn lao, chúng ta đã vô tình đánh rơi khả năng cảm nhận những điều này.

Hãy thử thực hành sống chậm lại và tìm kiếm “dòng chảy” trong những việc không tên:

• Khi làm một việc nhà: Thay vì làm cho xong, hãy thử chú tâm vào từng hành động. Cảm nhận dòng nước ấm khi rửa bát, sự ngăn nắp dần hiện ra khi bạn dọn dẹp. Biến công việc nhà thành một buổi thiền động.
• Khi thưởng thức một món ăn: Hãy tắt TV, cất điện thoại. Nhìn vào màu sắc của món ăn, ngửi mùi thơm của nó, và nhai thật chậm để cảm nhận từng hương vị.
• Khi di chuyển: Thay vì cắm tai nghe và lướt điện thoại, hãy thử quan sát xung quanh. Một vòm cây xanh, một đứa trẻ đang cười, một đám mây có hình thù kỳ lạ. Thế giới luôn có những vẻ đẹp nhỏ bé chờ chúng ta khám phá.

Việc thực hành này giúp chúng ta “neo” tâm trí vào hiện tại, giảm bớt lo âu về tương lai hay tiếc nuối về quá khứ. Khi ta biết cách tìm thấy sự đủ đầy trong những điều nhỏ bé, nỗi trống rỗng sẽ dần được lấp đầy một cách tự nhiên, không cần gắng gượng.

Gieo những “mỏ neo” yêu thương để giữ mình khỏi trôi dạt

Trong hành trình đi tìm bản ngã, chúng ta đôi khi quên mất rằng con người là sinh vật của cộng đồng. Chúng ta không thể tìm thấy ý nghĩa một mình. Sự kết nối với người khác chính là một trong những nguồn mạch ý nghĩa mạnh mẽ và bền vững nhất.

Căn nhà mới của Hà dù đẹp đến đâu cũng trở nên lạnh lẽo khi chỉ có một mình cô. Nỗi cô đơn của cô không chỉ đến từ sự hụt hẫng sau thành tựu, mà còn đến từ sự thiếu kết nối sâu sắc. Khi quá tập trung vào mục tiêu cá nhân, chúng ta có thể đã vô tình lơ là những mối quan hệ xung quanh.

Những “mỏ neo” kết nối này là thứ giữ chúng ta lại khi cảm thấy chông chênh và mất phương hướng. Hãy chủ động vun đắp chúng:

• Với gia đình: Một cuộc gọi hỏi thăm không nhân dịp gì cả. Một bữa ăn tối không có điện thoại. Lắng nghe câu chuyện của bố mẹ một cách trọn vẹn. Những cử chỉ nhỏ này có sức mạnh chữa lành tâm hồn lớn hơn bạn tưởng.
• Với bạn bè thân thiết: Đừng chỉ tương tác qua mạng xã hội. Hãy sắp xếp một cuộc hẹn. Cùng nhau làm một điều gì đó ngớ ngẩn. Chia sẻ cả những niềm vui và những nỗi sợ hãi thầm kín nhất. Một mối quan hệ chân thành là nơi bạn có thể là chính mình mà không bị phán xét.
• Với cộng đồng: Tìm một hoạt động tình nguyện, tham gia một câu lạc bộ sở thích, hay đơn giản là trò chuyện với người hàng xóm. Cảm giác thuộc về một nơi nào đó, được đóng góp và sẻ chia, sẽ mang lại một cảm giác ý nghĩa vô cùng mạnh mẽ.

Hạnh phúc là gì? Có lẽ, hạnh phúc không phải là một cảm xúc tột đỉnh, mà là sự ấm áp lan tỏa từ những kết nối chân thành. Khi bạn biết rằng có người cần bạn, có người lắng nghe bạn, và bạn cũng đang làm điều tương tự cho họ, cảm giác trống rỗng sẽ không còn chỗ để tồn tại.

Hành trình tìm kiếm ý nghĩa không phải là một đường thẳng. Sẽ có những lúc chúng ta cảm thấy lạc lối, trống rỗng và mệt mỏi, ngay cả khi có vẻ như chúng ta đang có tất cả. Hãy nhớ đến câu chuyện của Hà. Hãy cho phép bản thân được ngồi bệt xuống sàn nhà, thừa nhận cảm xúc của mình, và rồi nhẹ nhàng đứng dậy.

Đừng săn lùng một lẽ sống vĩ đại. Thay vào đó, hãy bắt đầu xây dựng một cuộc sống có ý nghĩa từ những viên gạch nhỏ nhất: chấp nhận sự trống rỗng như một phần của hành trình, tìm thấy niềm vui trong những hành động bình dị, và trân trọng những sợi dây kết nối yêu thương đang níu giữ bạn với cuộc đời này.

Hôm nay, bạn không cần tìm ra lẽ sống. Chỉ cần tìm một lý do nhỏ để mỉm cười là đủ.