Bố mẹ ơi, đừng để con “nghèo sang chảnh” chỉ vì chúng ta ngại nói về tiền!

Điện thoại của chú Hùng rung lên giữa đêm. Đầu dây bên kia là Nam, cậu con trai duy nhất, giọng lạc đi vì hoảng sợ. "Bố ơi, con... con nợ thẻ tín dụng gần trăm triệu rồi". Chú điếng người. Nam mới ra trường, đi làm được 6 tháng, lương tháng chục triệu, sao lại có thể gánh một khoản nợ lớn như vậy? Hóa ra, đằng sau những bức ảnh check-in ở nhà hàng sang trọng, những món đồ hiệu khoe với bạn bè, những chuyến du lịch "chữa lành" mà vợ chồng chú vẫn tự hào, là một sự thật cay đắng. Để theo kịp bạn bè, Nam đã sa vào vòng xoáy "mua trước, trả sau", quẹt thẻ không suy nghĩ. Cậu không có một chút khái niệm nào về thói quen tiết kiệm, về việc lập kế hoạch chi tiêu, vì từ nhỏ đến lớn, mọi thứ cậu cần đều được đáp ứng.

Nhìn con trai gầy rộc đi vì lo lắng, vợ chồng chú Hùng tự trách mình. Họ đã cho con tất cả, trừ một thứ quan trọng nhất: một cuộc trò chuyện thẳng thắn về tiền. Phải chăng sự im lặng về tiền bạc của chúng ta hôm nay đang vô tình đẩy con vào một tương lai bất ổn, nơi chúng dễ dàng gục ngã trước áp lực vật chất và những cạm bẫy tài chính tinh vi?

Khi tình yêu thương trở thành rào cản tài chính của con

Câu chuyện của Nam không phải là cá biệt. Rất nhiều bậc cha mẹ Việt, đặc biệt là thế hệ Millennials chúng ta, luôn nỗ lực để con có một cuộc sống đủ đầy, không phải thiếu thốn như thế hệ mình ngày trước. Chúng ta sẵn sàng "yêu cho roi cho vọt" khi con phạm lỗi về đạo đức, nhưng lại chùn bước và im lặng khi đối mặt với chủ đề tiền bạc. Tại sao lại như vậy?

Những "bức tường" vô hình ngăn chúng ta nói chuyện tiền bạc với con

Sự né tránh này không phải vì chúng ta không yêu con, mà xuất phát từ những nỗi sợ sâu xa, những rào cản tâm lý và văn hóa đã ăn sâu vào tiềm thức:

• Nỗi sợ con trở nên thực dụng: Nhiều người quan niệm rằng nói về tiền quá sớm sẽ khiến trẻ con tính toán, so đo, mất đi sự ngây thơ. Chúng ta muốn con tập trung vào học hành, vào việc trau dồi đạo đức, và cho rằng tiền bạc là chuyện "của người lớn".
• Nỗi sợ con đòi hỏi nhiều hơn: "Biết tiền rồi nó lại đòi mua cái này cái kia thì sao?" Đây là một lo lắng rất thực tế. Cha mẹ sợ rằng một khi "khai sáng" cho con về tiền, chúng sẽ nhận ra sức mạnh của nó và đưa ra những yêu cầu vượt quá khả năng của gia đình.
• Sự thiếu tự tin của chính cha mẹ: Đôi khi, chúng ta không dạy con về tiền vì chính chúng ta cũng không tự tin vào kỹ năng quản lý tiền bạc của mình. Chúng ta có thể đang vật lộn với các khoản chi tiêu, không có kế hoạch tài chính rõ ràng, vậy thì làm sao có thể dạy con một cách bài bản?
• Di sản văn hóa "im lặng": Trong văn hóa Á Đông, tiền bạc thường được coi là chủ đề nhạy cảm, không nên bàn tán công khai trong gia đình. Việc này tạo ra một thông điệp ngầm rằng tiền bạc là thứ gì đó phức tạp, thậm chí là đáng xấu hổ.

Sự bao bọc đủ đầy và cái giá của việc thiếu kỹ năng sinh tồn tài chính

Chính từ những nỗi sợ này, chúng ta đã vô tình tạo ra một "di sản của sự bao bọc". Chúng ta đáp ứng mọi nhu cầu của con, từ bữa ăn, quần áo đến các thiết bị công nghệ đắt tiền, mà không giải thích cho con hiểu giá trị của sức lao động đằng sau chúng. Tình yêu thương này, dù lớn lao, lại vô tình tước đi của con một trong những kỹ năng sinh tồn quan trọng nhất trong thế giới hiện đại: kỹ năng quản lý tiền bạc.

Khi không được thực hành từ nhỏ, trẻ lớn lên mà không hiểu mối quan hệ giữa "thu nhập", "chi tiêu" và "tiết kiệm". Chúng coi việc có tiền để tiêu là một điều hiển nhiên. Đến khi bước ra đời, đối mặt với đồng lương đầu tiên và vô vàn cám dỗ, chúng hoàn toàn mất phương hướng. Đó chính là mảnh đất màu mỡ cho những bi kịch tài chính cá nhân nảy mầm.

"Nghèo sang chảnh" - Cái giá đắt cho sự im lặng của cha mẹ

Hậu quả của việc thiếu giáo dục tài chính cho trẻ không còn là lý thuyết suông. Nó đang hiện hữu rõ nét trong bức tranh tài chính đáng báo động của một bộ phận không nhỏ người trẻ Việt Nam hiện nay, với một lối sống được gọi là "nghèo sang chảnh" - vỏ bọc hào nhoáng nhưng bên trong rỗng tuếch về tài chính.

Cạm bẫy "trải nghiệm" và vòng xoáy nợ nần của thế hệ Z

Thế hệ trẻ ngày nay lớn lên cùng mạng xã hội, nơi người ta liên tục trưng bày những phiên bản tốt đẹp nhất của cuộc đời mình. Áp lực đồng trang lứa không còn chỉ là bạn bè ở trường, mà là hàng ngàn người trên Instagram, TikTok. Để có được sự công nhận, để "bằng bạn bằng bè", nhiều bạn trẻ sẵn sàng chi tiêu vượt khả năng.

Một khảo sát của Decision Lab đã chỉ ra một xu hướng đáng chú ý: 57% người trẻ Gen Z tại Việt Nam ưu tiên chi tiền cho trải nghiệm cá nhân như du lịch, ăn uống, giải trí hơn là tiết kiệm cho tương lai. Điều này không sai, nhưng khi kết hợp với việc thiếu kiến thức về quản lý chi tiêu cá nhân, nó trở thành một cạm bẫy. Các công cụ tài chính như thẻ tín dụng, ví trả sau, các ứng dụng "mua trước, trả sau" càng khiến việc chi tiêu trở nên dễ dàng và vô hình. Chỉ một cú nhấp chuột, một lần quẹt thẻ, họ đã có thể sở hữu món đồ mơ ước mà không cảm nhận được "nỗi đau" của việc tiền rời khỏi ví. Đây chính là con đường ngắn nhất dẫn đến nợ tiêu dùng của giới trẻ, giống như câu chuyện của Nam.

Sự mong manh của cuộc sống không có quỹ dự phòng

Nguy hiểm hơn, lối sống không có thói quen tiết kiệm khiến người trẻ trở nên cực kỳ mong manh trước những biến cố bất ngờ của cuộc sống. Hãy tưởng tượng:

• Chiếc laptop dùng để làm việc đột ngột hỏng. Không có tiền tiết kiệm, họ phải làm gì? Vay mượn, hoặc tệ hơn là không có công cụ để làm việc.
• Một cơn ốm vặt phải nằm viện vài ngày. Chi phí y tế, dù không quá lớn, cũng đủ để tạo ra một cuộc khủng hoảng tài chính nhỏ khi trong tài khoản không có một đồng dự phòng.
• Xe máy hỏng giữa đường, một hóa đơn phát sinh đột xuất...

Đối với một người có quỹ dự phòng, đây chỉ là những sự cố nhỏ có thể giải quyết được. Nhưng với một người sống theo kiểu "lương tháng nào tiêu hết tháng đó", chúng có thể trở thành giọt nước tràn ly, đẩy họ vào tình trạng lo âu, căng thẳng và thậm chí là những quyết định sai lầm hơn về tài chính.

Dạy con về tiền: Trao "quyền năng" tự do, không phải bài học về hà tiện

Nhiều bậc phụ huynh lo lắng rằng dạy con tiết kiệm sẽ biến chúng thành những đứa trẻ keo kiệt, tính toán. Nhưng đây là một hiểu lầm tai hại. Chúng ta cần thay đổi tư duy một cách triệt để: giáo dục tài chính không phải là dạy con cách "hà tiện", mà là trao cho con "quyền năng" để tự quyết định tương lai của mình.

Tiết kiệm không phải là kiềm hãm, mà là viên gạch xây nên ước mơ

Hãy giúp con hiểu rằng, tiết kiệm không có nghĩa là nhịn ăn, nhịn mặc, từ bỏ mọi niềm vui. Tiết kiệm là một công cụ, một phương tiện thông minh để đạt được những mục tiêu lớn hơn, những ước mơ xa hơn.

Tiết kiệm là sự tự do. Khi có một khoản tiền tiết kiệm, con sẽ có tự do để lựa chọn. Lựa chọn tham gia một khóa học con yêu thích, lựa chọn nghỉ việc để tìm một cơ hội tốt hơn, lựa chọn khởi nghiệp một dự án nhỏ, hay đơn giản là tự do khỏi nỗi lo lắng về tiền bạc khi gặp biến cố.

Tiết kiệm là sự kiên nhẫn và tầm nhìn. Nó dạy con biết trì hoãn những ham muốn tức thời để đổi lấy một phần thưởng lớn hơn trong tương lai. Đây là một phẩm chất cốt lõi không chỉ giúp con thành công về tài chính mà còn trong mọi khía cạnh của cuộc sống.

Bắt đầu cuộc trò chuyện về tiền bạc: Đơn giản hơn bạn nghĩ

Bạn không cần phải là một chuyên gia tài chính để bắt đầu giáo dục tài chính cho trẻ. Hành trình này có thể bắt đầu từ những cuộc trò chuyện rất đời thường và những hành động nhỏ ngay tại nhà. Dưới đây là một vài gợi ý thực tế bạn có thể áp dụng ngay:

• Minh bạch hóa chi tiêu trong gia đình (một cách phù hợp): Khi đi siêu thị, hãy cho con xem hóa đơn và giải thích tại sao món này đắt, món kia rẻ. Khi lên kế hoạch cho một chuyến du lịch, hãy cùng con tính toán chi phí vé máy bay, khách sạn. Điều này giúp con hiểu rằng mọi thứ đều có giá của nó.
• Cho con một khoản "tiền tiêu vặt" có trách nhiệm: Thay vì đưa tiền khi con hỏi, hãy cho con một khoản tiền tiêu vặt cố định hàng tuần hoặc hàng tháng (tùy độ tuổi). Quan trọng là phải để con tự quyết định chi tiêu trong khoản đó. Nếu con tiêu hết sớm, hãy để con trải nghiệm cảm giác "hết tiền" và phải chờ đến kỳ sau. Đây là bài học thực tế nhất về quản lý chi tiêu cá nhân.
• Liên kết công việc nhà với "thu nhập": Với trẻ lớn hơn, bạn có thể giao thêm những việc ngoài trách nhiệm cơ bản (như rửa xe, dọn kho...) và trả cho con một khoản "tiền công" nhỏ. Điều này dạy con về giá trị của sức lao động.
• Cùng con đặt mục tiêu tài chính: Con muốn mua một bộ lego mới? Một đôi giày? Hãy ngồi xuống cùng con, tìm hiểu giá tiền và lập kế hoạch tiết kiệm. Biến nó thành một dự án của hai mẹ con/bố con.
• Làm gương cho con: Cách bạn nói chuyện về tiền, cách bạn chi tiêu và tiết kiệm hàng ngày chính là bài học sống động và có sức ảnh hưởng lớn nhất đối với con cái.

Câu chuyện từ ba chiếc hũ và bài học lớn của cô bé 10 tuổi

Sau Tết, bé An, 10 tuổi, hớn hở khoe với mẹ số tiền mừng tuổi kha khá. Thay vì cất hết đi "giữ hộ" như mọi năm, mẹ An mang ra ba chiếc hũ thủy tinh trong suốt và mấy tờ giấy nhớ. Mẹ nói: "Năm nay, số tiền này là của con, và chúng ta sẽ cùng nhau biến nó thành những điều tuyệt vời nhé".

Trên chiếc hũ đầu tiên, mẹ và An cùng viết chữ "Ước mơ lớn" và dán hình một chiếc xe đạp màu hồng mà An ao ước bấy lâu. Họ cùng nhau tìm giá chiếc xe trên mạng và tính toán rằng An cần bỏ vào đây một nửa số tiền lì xì và tiết kiệm thêm tiền tiêu vặt trong 4 tháng nữa. Mỗi lần bỏ tiền vào, An lại cảm thấy ước mơ của mình gần hơn một chút. Đây là bài học về mục tiêu dài hạn và sự kiên nhẫn.

Chiếc hũ thứ hai được dán nhãn "Niềm vui nhỏ". An dành một phần tiền vào đây để có thể tự mua những cuốn truyện tranh yêu thích hoặc một cây kem vào cuối tuần mà không cần xin phép mẹ. Điều này cho An cảm giác tự chủ và dạy con rằng tiết kiệm không có nghĩa là từ bỏ hoàn toàn những niềm vui tức thời.

Chiếc hũ cuối cùng, cũng là chiếc đặc biệt nhất, có tên là "Chia sẻ". Mẹ kể cho An nghe về một bạn trong lớp có hoàn cảnh khó khăn hơn. An đã tự quyết định dành một phần nhỏ trong số tiền của mình để mua một hộp bút màu thật đẹp tặng bạn nhân dịp sinh nhật. Chiếc hũ này dạy An bài học quý giá về sự đồng cảm và giá trị của việc cho đi.

Thông qua cách sử dụng tiền lì xì đơn giản này, An không chỉ học được cách phân bổ tiền bạc, mà còn học được về việc đặt mục tiêu, sự kiên trì, sự tự chủ và lòng nhân ái. Đó là một bài học giáo dục tài chính cho trẻ toàn diện và sâu sắc hơn bất kỳ lý thuyết sách vở nào.

Cuộc trò chuyện nhỏ hôm nay, tương lai lớn ngày mai

Quay lại câu chuyện của Nam, khoản nợ của cậu rồi cũng sẽ được gia đình giải quyết. Nhưng vết sẹo tâm lý, sự mất mát niềm tin vào bản thân và sự hoang mang về tương lai sẽ còn đeo bám cậu rất lâu. Cái giá phải trả cho sự im lặng của cha mẹ thật sự quá đắt.

Việc dạy con tiết kiệm và quản lý tài chính không phải là một gánh nặng, mà là một món quà vô giá chúng ta có thể trao cho con. Hãy nhớ ba điều cốt lõi:

• Nói về tiền là nói về giá trị sống: Đó là bài học về sự trân trọng sức lao động, về lòng kiên nhẫn, sự trung thực và trách nhiệm.
• Bắt đầu từ những khoản tiền nhỏ và những bài học đơn giản: Đừng chờ đợi đến khi con lớn hay khi bạn có thật nhiều tiền. Hãy bắt đầu từ tiền tiêu vặt, tiền mừng tuổi, từ những cuộc đối thoại hàng ngày.
• Cha mẹ chính là tấm gương tốt nhất: Con cái sẽ quan sát và học theo cách chúng ta đối xử với tiền bạc nhiều hơn là những gì chúng ta rao giảng.

Ngay tối nay, thay vì hỏi "Hôm nay ở trường có gì vui không?", hãy thử hỏi con về một ước mơ của chúng. "Con có muốn mua một bộ đồ chơi mới không? Nó giá bao nhiêu nhỉ? Chúng ta thử tính xem mỗi tuần mình cần để dành bao nhiêu để mua được nó nhé?".

Cuộc hành trình vĩ đại của con vào thế giới tài chính tự chủ có thể bắt đầu từ một cuộc trò chuyện nhỏ bé và ấm áp như thế.