Cùng lương 25 triệu, sao bạn mắc kẹt còn đồng nghiệp mua nhà? Bí mật nằm ở 'nợ tốt' và 'nợ xấu'

Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao cùng một mức lương, có người lại chìm trong áp lực trả nợ hàng tháng, trong khi người khác lại dùng chính khoản nợ đó để xây dựng tài sản không? Bạn chăm chỉ, bạn nỗ lực, thu nhập cũng không hề thấp, nhưng cuối tháng nhìn lại, tiền bạc dường như tan biến vào các hóa đơn trả góp, các khoản thanh toán tối thiểu thẻ tín dụng.

Câu chuyện này không của riêng ai. Nó là lát cắt điển hình của cuộc sống tài chính nơi công sở, mà chúng ta có thể thấy qua hai người bạn đồng nghiệp: Minh Anh và Hoàng Long. Cùng xuất phát điểm, cùng mức lương 25 triệu/tháng, nhưng quỹ đạo tài chính của họ lại rẽ sang hai hướng hoàn toàn khác biệt. Bí mật không nằm ở may mắn hay một khoản đầu tư "trúng mánh" nào cả, mà ở một khái niệm tưởng chừng đơn giản nhưng lại vô cùng quyền lực: cách họ phân biệt nợ tốt và nợ xấu.

Nỗi sợ mang tên "Nợ": tại sao chúng ta lại đồng hóa mọi khoản vay là gánh nặng?

Từ nhỏ, nhiều người trong chúng ta đã được dạy rằng "nợ nần là điều xấu", là "gánh nặng" cần phải tránh xa. Lời dặn dò của cha mẹ, "có bao nhiêu tiêu bấy nhiêu", "đừng vay mượn của ai", đã ăn sâu vào tiềm thức. Áp lực từ xã hội cũng khiến chúng ta nhìn những người vướng vào nợ nần với ánh mắt dè chừng.

Chính tâm lý này đã tạo ra một sai lầm phổ biến: chúng ta coi mọi khoản nợ đều là kẻ thù. Một khoản vay mua nhà để xây dựng tổ ấm bị đánh đồng với một khoản nợ thẻ tín dụng để mua chiếc túi hàng hiệu. Một khoản vay để đầu tư học một khóa học nâng cao chuyên môn bị xem là gánh nặng tương tự như khoản trả góp 0% cho chiếc điện thoại đời mới nhất.

Sự thật là, nợ bản chất chỉ là một công cụ tài chính. Nó không tốt cũng không xấu. Tốt hay xấu phụ thuộc hoàn toàn vào mục đích sử dụng của bạn và quan trọng hơn, nó đang khiến dòng tiền chảy về túi bạn hay rời xa bạn.

Giải mã "Nợ Tốt" và "Nợ Xấu": tiền đang chảy về túi bạn hay rời xa bạn?

Để thoát khỏi sự mơ hồ, hãy cùng định nghĩa lại hai khái niệm này một cách thật đơn giản, dựa trên nguyên tắc cốt lõi của tài chính cá nhân: dòng tiền. Câu hỏi duy nhất bạn cần đặt ra khi xem xét một khoản nợ là: "Khoản vay này có giúp tôi tạo ra tài sản hoặc thu nhập trong tương lai không?"

Nợ tốt – Đòn bẩy của người thông minh

Nợ tốt là khoản nợ bạn sử dụng để đầu tư vào những thứ được gọi là tài sản. Tài sản là những thứ có khả năng tạo ra thu nhập cho bạn hoặc tăng giá trị theo thời gian. Nói cách khác, bạn đang vay tiền để "mua" tiền hoặc những thứ có giá trị hơn trong tương lai. Bạn đang dùng "tiền của người khác" (cụ thể là ngân hàng) để xây dựng sự giàu có cho chính mình.

• Đặc điểm: Giúp bạn sở hữu tài sản, có tiềm năng sinh lời, tạo ra dòng tiền dương.
• Ví dụ thực tế:
  • Vay mua nhà để ở hoặc cho thuê: Đây là ví dụ điển hình nhất. Ngôi nhà là một tài sản có giá trị tăng dần theo thời gian. Nếu cho thuê, nó còn tạo ra một dòng tiền hàng tháng giúp bạn trả bớt khoản vay.
  • Vay vốn kinh doanh: Bạn sử dụng khoản vay để mở một cửa hàng, một doanh nghiệp nhỏ. Nếu kế hoạch tốt, lợi nhuận tạo ra sẽ lớn hơn nhiều so với số lãi bạn phải trả.
  • Vay để đầu tư giáo dục: Một tấm bằng Thạc sĩ, một chứng chỉ chuyên môn quốc tế... có thể giúp bạn tăng lương, thăng tiến và tạo ra thu nhập cao hơn trong dài hạn. Đây là một khoản đầu tư vào chính bản thân.

Sử dụng nợ tốt giống như việc bạn dùng một chiếc đòn bẩy. Nó giúp bạn nhấc lên những cơ hội tài chính lớn hơn nhiều so với sức lực (số tiền mặt) mà bạn đang có.

Nợ xấu – Cái bẫy ngọt ngào

Ngược lại, nợ xấu là khoản nợ bạn dùng để mua tiêu sản. Tiêu sản là những thứ phục vụ nhu cầu tiêu dùng tức thời, mất giá trị rất nhanh theo thời gian và không hề tạo ra thêm bất kỳ nguồn thu nào. Về cơ bản, bạn đang vay tiền của tương lai để chi trả cho lối sống của hiện tại.

• Đặc điểm: Phục vụ tiêu dùng, mua những thứ mất giá, thường đi kèm lãi suất cao, tạo ra dòng tiền âm.
• Ví dụ thực tế:
  • Nợ thẻ tín dụng cho việc mua sắm, ăn uống, du lịch: Những trải nghiệm này rất tuyệt vời, nhưng giá trị của chúng biến mất ngay sau khi bạn tiêu dùng. Khoản nợ và lãi suất "cắt cổ" thì vẫn còn đó.
  • Trả góp 0% cho đồ công nghệ, xe máy, đồ gia dụng: Chiếc điện thoại mới mất 30% giá trị ngay khi bạn bóc seal. Chiếc xe mới lăn bánh khỏi cửa hàng đã rớt giá. Bạn đang trả tiền cho một vật phẩm ngày càng rẻ đi.
  • Vay tiền mặt tiêu dùng cá nhân từ các công ty tài chính: Đây thường là loại nợ nguy hiểm nhất với lãi suất rất cao, dễ đẩy người vay vào vòng xoáy nợ nần chồng chất.

Nợ xấu giống như một cái bẫy ngọt ngào. Nó mang lại sự thỏa mãn tức thì nhưng lại âm thầm bào mòn sức khỏe tài chính và tương lai của bạn.

Hai cuộc sống, một mức lương: bức tranh tài chính của Minh Anh và Hoàng Long

Minh Anh là một cô gái năng động, hiện đại. Với mức lương 25 triệu, cô cho phép mình tận hưởng cuộc sống. Chiếc iPhone đời mới nhất, những chuyến du lịch "check-in" sang chảnh, những bộ quần áo hợp mốt... tất cả đều nằm trong tầm tay nhờ các công cụ tài chính tiện lợi như thẻ tín dụng và các gói trả góp.

Bức tranh chi tiêu của Minh Anh mỗi tháng trông như thế này:

• Thu nhập: 25.000.000 VNĐ
• Trả góp iPhone 15 Pro Max: 5.000.000 VNĐ
• Trả góp xe máy tay ga: 3.000.000 VNĐ
• Thanh toán tối thiểu nợ thẻ tín dụng (cho chuyến đi Đà Lạt và mua sắm): 4.000.000 VNĐ
• Tiền thuê nhà, ăn uống, đi lại, giải trí: 13.000.000 VNĐ

Tổng chi: 25.000.000 VNĐ. Cuối tháng, tài khoản của Minh Anh về 0, đôi khi còn phải "vay tạm" thẻ tín dụng cho những chi tiêu phát sinh. Cô cảm thấy mình làm việc quần quật chỉ để trả nợ cho những thứ mình đã tiêu dùng. Áp lực vô hình khiến cô mệt mỏi và cảm thấy bế tắc. Cô đang chìm trong nợ xấu.

Hoàng Long, đồng nghiệp ngồi cạnh Minh Anh, cũng nhận lương 25 triệu. Nhìn bề ngoài, cuộc sống của Long có vẻ "nhàm chán" hơn. Anh dùng một chiếc điện thoại đã 3 năm, đi một chiếc xe số cũ, và hiếm khi tham gia các cuộc vui tốn kém. Bạn bè đôi khi trêu Long "sống khổ".

Nhưng đây là bức tranh tài chính thực sự của Hoàng Long:

• Thu nhập từ lương: 25.000.000 VNĐ
• Thu nhập từ cho thuê căn hộ: 6.000.000 VNĐ
• Tổng thu nhập: 31.000.000 VNĐ
• Trả góp vay ngân hàng mua căn hộ vùng ven: 12.000.000 VNĐ
• Tiền ăn uống, đi lại, chi tiêu cá nhân: 8.000.000 VNĐ
• Gửi tiết kiệm & đầu tư: 11.000.000 VNĐ

Tổng chi: 20.000.000 VNĐ. Cuối tháng, Long không chỉ dư ra một khoản tiền đáng kể mà quan trọng hơn, anh đang sở hữu một tài sản (căn hộ) đang tăng giá từng ngày. Khoản nợ 12 triệu của anh thực chất là một khoản nợ tốt, và nó còn tự tạo ra 6 triệu mỗi tháng để "nuôi" chính nó. Dù gánh một khoản nợ lớn gấp nhiều lần Minh Anh, tâm lý của Long lại vô cùng thoải mái và tự chủ. Anh đang dùng đòn bẩy tài chính để xây dựng tương lai.

Bắt đầu từ đâu? Lộ trình 3 bước để "kiểm toán" lại các khoản nợ của chính bạn

Câu chuyện của Minh Anh và Hoàng Long cho thấy, thay đổi không đến từ việc bạn kiếm được nhiều tiền hơn, mà đến từ việc bạn quản lý nợ cá nhân một cách thông minh hơn. Nếu bạn cảm thấy mình đang giống Minh Anh, đừng hoảng sợ. Dưới đây là 3 bước đơn giản để bạn bắt đầu giành lại quyền kiểm soát.

Vẽ lại bản đồ nợ: liệt kê tất cả những gì bạn đang gánh

Hãy lấy một cuốn sổ hoặc mở một file Excel. Thành thật liệt kê tất cả các khoản nợ bạn đang có, dù là nhỏ nhất. Đừng phán xét, chỉ ghi chép. Cột thông tin cần có:

• Tên khoản nợ (Ví dụ: Trả góp điện thoại, Nợ thẻ tín dụng VIB, Vay mua xe...).
• Bên cho vay (Ví dụ: FPT Shop, Ngân hàng VIB, FE Credit...).
• Số tiền nợ gốc còn lại.
• Lãi suất (%) - đây là con số quan trọng nhất.
• Số tiền phải trả hàng tháng.
• Ngày kết thúc trả nợ.

Việc này có thể không dễ chịu, nhưng nó cực kỳ cần thiết. Bạn không thể chiến đấu với một kẻ thù mà bạn không biết mặt.

Gắn nhãn cho từng khoản vay: đâu là đòn bẩy, đâu là gánh nặng?

Bây giờ, hãy nhìn vào danh sách bạn vừa lập. Bên cạnh mỗi khoản nợ, hãy tự hỏi câu hỏi then chốt: "Mục đích của khoản vay này là để mua tài sản hay tiêu sản?". Sau đó, hãy gắn nhãn cho chúng: "Nợ Tốt" hoặc "Nợ Xấu".

• Nợ vay mua nhà, vay học, vay kinh doanh (có tính toán kỹ lưỡng) -> Nợ Tốt.
• Nợ thẻ tín dụng, nợ trả góp đồ tiêu dùng, vay tiền mặt... -> Nợ Xấu.

Bước này giúp bạn có một cái nhìn tổng quan rõ ràng về sức khỏe tài chính của mình. Tỷ lệ nợ xấu đang chiếm bao nhiêu phần trăm trong tổng số nợ của bạn?

Xây dựng kế hoạch tấn công: ưu tiên xử lý "kẻ thù" nguy hiểm nhất

Giờ là lúc hành động. Nguyên tắc vàng trong việc thoát khỏi nợ nần là ưu tiên giải quyết các khoản nợ xấu có lãi suất cao nhất trước. Đây được gọi là phương pháp "Tuyết lở" (Debt Avalanche).

1. Sắp xếp lại danh sách nợ xấu: Đặt khoản nợ có lãi suất cao nhất lên đầu. Thường thì đó sẽ là nợ từ các công ty tài chính hoặc nợ thẻ tín dụng.
2. Tập trung hỏa lực: Tiếp tục trả số tiền tối thiểu cho tất cả các khoản nợ khác. Nhưng với khoản nợ có lãi suất cao nhất, hãy dồn mọi nguồn lực có thể: tiền thưởng, tiền làm thêm, tiền tiết kiệm được từ việc cắt giảm chi tiêu... để trả nhiều hơn mức tối thiểu.
3. Lặp lại quy trình: Khi đã trả xong khoản nợ đầu tiên, hãy lấy toàn bộ số tiền bạn từng dùng để trả cho nó cộng vào số tiền trả cho khoản nợ có lãi suất cao thứ hai. Cứ như vậy, "quả cầu tuyết" trả nợ của bạn sẽ ngày càng lớn hơn và tốc độ trả nợ sẽ nhanh hơn đáng kể.