Cuộc đời này là của bạn, đừng bận 'diễn' cho ai xem

Màn hình máy tính hiện lên dòng chữ “EXCELLENT WORK!” từ email của sếp. Minh, một lập trình viên 28 tuổi, nhìn chằm chằm vào đó. Lẽ ra anh phải vui. Dự án kéo dài ba tháng cuối cùng cũng hoàn thành, vượt cả KPI. Đồng nghiệp vỗ vai chúc mừng, gia đình ở quê sẽ lại tự hào khi nghe kể. Mọi thứ đều đúng như kịch bản về một người trẻ thành công: công việc ổn định ở công ty lớn, mức lương tốt, con đường sự nghiệp rộng mở.

Nhưng lạ thay, trong lồng ngực Minh lại là một khoảng trống rỗng đến lạnh người. Không có niềm vui vỡ òa, không có cảm giác thành tựu. Chỉ có một sự mệt mỏi rã rời và một câu hỏi văng vẳng: “Rồi sao nữa?”. Cái cảm giác quen thuộc của việc “hoàn thành nhiệm vụ” nhưng không hề tìm thấy niềm vui trong đó, nó giống như việc bạn ăn một bữa ăn thịnh soạn nhưng lại không cảm nhận được mùi vị. Đây không phải lần đầu tiên Minh cảm thấy như vậy. Dường như càng leo lên những nấc thang thành công mà mọi người định sẵn, anh càng mất kết nối với chính con người bên trong mình.

Tấm bản đồ thành công có sẵn: Khi con đường an toàn lại là một chiếc lồng son

Rất nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là thế hệ 8x, 9x, lớn lên với một "tấm bản đồ thành công" được vẽ sẵn. Đó là một lộ trình an toàn, được xã hội và gia đình kiểm chứng qua nhiều thế hệ: học một ngành “hot”, tìm một công việc ổn định trong một công ty có tên tuổi, nỗ lực để được thăng chức, lập gia đình, mua nhà, mua xe… Lộ trình này không sai, nó đảm bảo một cuộc sống ổn định và ít rủi ro. Nhưng vấn đề là, nó được vẽ cho “mọi người”, chứ không phải cho riêng bạn.

"Bản đồ thành công" được vẽ sẵn bởi gia đình và xã hội

Ngay từ nhỏ, chúng ta đã được dạy rằng hạnh phúc và thành công có một công thức chung. Những lời khuyên như "Làm bác sĩ, kỹ sư cho ổn định", "Vào nhà nước cho chắc ăn" hay "Con gái thì không cần phấn đấu nhiều, tìm tấm chồng tốt là được" đã vô hình tạo nên những đường ray định sẵn. Chúng ta bước đi trên đó, ban đầu là vì tin tưởng, sau đó là vì thói quen, và cuối cùng là vì không còn biết con đường nào khác để đi. Chúng ta tin rằng chỉ cần đi hết con đường này, đích đến sẽ là hạnh phúc. Nhưng rồi nhiều người nhận ra, họ chỉ thấy mình đang đi trong một vòng lặp của những kỳ vọng, mà ở đó, giá trị bản thân được đo đếm bằng chức danh, mức lương và sự công nhận của người khác.

Nỗi sợ làm người khác thất vọng và nỗi sợ bị bỏ lại phía sau

Lý do sâu xa khiến chúng ta bám chặt lấy "kịch bản" này chính là nỗi sợ. Nỗi sợ làm người khác thất vọng – đặc biệt là cha mẹ, những người đã hy sinh rất nhiều cho chúng ta. Chúng ta không muốn thấy ánh mắt buồn bã của họ khi mình chọn một con đường chông gai hơn, khác biệt hơn. Thêm vào đó là nỗi sợ bị bỏ lại phía sau. Khi bạn bè xung quanh đều lần lượt khoe ảnh thăng chức, mua nhà, kết hôn, áp lực đồng trang lứa vô hình đè nặng. Bạn sợ rằng nếu mình rẽ hướng, mình sẽ trở thành người thất bại, kẻ ngoài cuộc trong cuộc đua mà dường như ai cũng đang tham gia. Chính những nỗi sợ này đã trói chân chúng ta, khiến việc sống cuộc đời của chính mình trở thành một điều xa xỉ và đáng sợ.

Lắng nghe những vết rạn âm thầm từ bên trong

Cơ thể và tâm trí chúng ta rất thông minh. Khi bạn đang sống không phải là mình quá lâu, chúng sẽ gửi đi những tín hiệu cảnh báo. Vấn đề là chúng ta thường quá bận rộn để lắng nghe, hoặc cố tình phớt lờ chúng vì sợ phải đối mặt với sự thật. Dưới đây là những dấu hiệu âm thầm cho thấy chiếc "mặt nạ" bạn đeo đang dần bào mòn năng lượng sống của bạn.

Cảm giác kiệt sức không rõ nguyên nhân (emotional burnout)

Đây không phải là sự mệt mỏi thể chất thông thường sau một ngày làm việc vất vả. Đây là tình trạng kiệt sức cảm xúc. Bạn có thể ngủ đủ 8 tiếng, không làm việc nặng, nhưng sáng thức dậy vẫn cảm thấy cạn kiệt năng lượng, không có hứng thú bắt đầu ngày mới. Năng lượng này không bị tiêu hao bởi công việc, mà bởi chính quá trình bạn phải liên tục gồng mình, kìm nén cảm xúc thật và đóng một vai diễn không phải mình. Trong tâm lý học, các chuyên gia chỉ ra rằng việc sống thiếu tính xác thực (inauthentic living) tiêu tốn một nguồn lực tinh thần khổng lồ, dẫn đến burnout dù cho khối lượng công việc của bạn không hề quá tải.

Khó đưa ra quyết định cho những việc nhỏ nhặt của bản thân

Bạn có thể đưa ra những quyết định quan trọng trị giá hàng tỷ đồng cho công ty, nhưng lại đứng hình khi được hỏi "Tối nay muốn ăn gì?". Khi bạn quen với việc đưa ra lựa chọn dựa trên "điều nên làm", "điều người khác mong đợi", "điều tốt nhất cho tập thể", khả năng kết nối với mong muốn thực sự của bản thân sẽ dần teo tóp. Việc quyết định một điều nhỏ nhặt cho riêng mình bỗng trở nên khó khăn, bởi bạn đã quên mất mình thực sự thích gì, muốn gì. Bạn không còn tin vào tiếng nói bên trong mình nữa.

Niềm vui trở nên ngắn ngủi và phụ thuộc vào sự công nhận từ bên ngoài

Khi đánh mất Động lực nội tại (Intrinsic Motivation) – niềm vui đến từ chính việc thực hiện hành động – chúng ta bắt đầu tìm kiếm niềm vui từ các nguồn bên ngoài. Niềm vui của bạn đến từ lời khen của sếp, một cái "like" trên mạng xã hội, sự ngưỡng mộ của bạn bè. Những niềm vui này có thật, nhưng chúng rất ngắn ngủi và khiến bạn rơi vào một vòng lặp luẩn quẩn: bạn phải liên tục tìm kiếm sự công nhận tiếp theo để cảm thấy mình có giá trị. Đó là lúc bạn nhận ra, niềm hạnh phúc của mình không nằm trong tay mình, mà phụ thuộc hoàn toàn vào phán xét của người khác. Đây chính là dấu hiệu rõ ràng nhất của việc bạn đang sống cho bản thân người khác, chứ không phải cho chính mình.

Hành trình tìm lại mình: Bắt đầu từ một buổi tối "trốn việc"

Trở lại với Minh. Tối thứ Sáu hôm ấy, sau khi nhận được email khen thưởng, cả nhóm nhận được tin nhắn từ trưởng phòng: "7h tối nay tập trung ở quán X nhé, mừng dự án thành công!". Đó là một buổi nhậu "xã giao". Mọi người sẽ nói về công việc, sẽ chúc tụng nhau, sẽ thể hiện sự đoàn kết. Minh biết mình "nên" đi. Đó là điều một nhân viên tốt, một thành viên của tập thể sẽ làm.

Nhưng ngay lúc đó, một điều gì đó bên trong anh trỗi dậy. Anh mệt mỏi. Anh không muốn nói về công việc nữa. Anh không muốn phải cười nói, cụng ly một cách xã giao. Anh chợt nhớ ra mẩu tin nhỏ mình đọc được buổi sáng về một buổi triển lãm nghệ thuật đương đại ở một phòng tranh nhỏ gần công ty. Một ý nghĩ lóe lên: "Hay là mình đến đó?".

Ngay lập tức, một cảm giác tội lỗi ập đến. "Mình thật ích kỷ. Mọi người đang ăn mừng mà mình lại tách ra". "Sếp sẽ nghĩ gì?". "Đồng nghiệp sẽ nói mình không hòa đồng". Sau 10 phút đấu tranh nội tâm, Minh làm một việc mà anh chưa từng dám làm. Anh nhắn tin vào nhóm: "Xin lỗi mọi người, tối nay nhà em có chút việc đột xuất, em không tham gia được. Chúc mọi người vui vẻ ạ!". Tim anh đập thình thịch. Anh cảm thấy như mình vừa làm một việc gì đó vô cùng sai trái.

Nhưng khi bước vào không gian tĩnh lặng của phòng tranh, mọi cảm giác tội lỗi tan biến. Anh đi giữa những bức tranh, không cố gắng hiểu hết ý nghĩa của chúng, chỉ đơn giản là cảm nhận. Anh thấy mình được thở. Lần đầu tiên sau nhiều tháng, anh không cần phải "diễn", không cần phải tỏ ra thông minh, hoạt bát hay hòa đồng. Anh chỉ là anh, một người đang xem tranh. Sự giải tỏa bất ngờ ập đến, một cảm giác bình yên và tự do len lỏi vào tâm trí. Đó là khoảnh khắc anh nhận ra: sống cuộc đời của chính mình không có nghĩa là phải làm điều gì đó to tát, nó bắt đầu từ việc dám cho phép bản thân có những khoảnh khắc riêng tư như thế này.

Cảm giác tự do nhỏ bé đó đã thắp lên một ngọn lửa. Vài ngày sau, Minh dọn dẹp lại căn phòng trọ của mình và tìm thấy cây guitar cũ bị bỏ quên từ thời sinh viên. Anh không đặt mục tiêu phải chơi lại thành thạo. Anh chỉ quyết định dành 30 phút mỗi tối, sau khi xong việc, để học lại vài hợp âm cũ. Không ai biết. Không ai đánh giá. Anh chơi chỉ vì anh thích âm thanh của nó. Niềm vui thuần khiết, không cần sự công nhận, dần quay trở lại.

Bài học lớn nhất từ câu chuyện của Minh là: Sống thật (Authentic Living) không phải là một cuộc cách mạng lật đổ tất cả, nó là một chuỗi những hành động nhỏ bé, riêng tư và kiên định. Nó không bắt đầu bằng việc nộp đơn xin nghỉ việc hay cãi lại cả thế giới. Nó bắt đầu bằng việc dám từ chối một cuộc vui bạn không muốn, dám dành một giờ để đọc sách thay vì lướt mạng xã hội, dám thử một món ăn mới một mình. Đó là quá trình tìm lại chính mình từ những mảnh ghép nhỏ nhất.

Đã đến lúc viết nên kịch bản của riêng bạn

Hành trình từ bỏ vai diễn để sống cuộc đời ý nghĩa của riêng mình không hề dễ dàng và nhanh chóng. Nhưng nó xứng đáng. Nếu bạn cũng đang cảm thấy trống rỗng giữa những thành công mà người khác định nghĩa, hãy nhớ rằng bạn không đơn độc. Và quan trọng hơn, bạn hoàn toàn có thể thay đổi điều đó.

Hãy ghi nhớ ba điều then chốt sau:

• Nhận diện cảm xúc trống rỗng là bước đầu tiên quan trọng nhất. Đừng phớt lờ hay tự trách mình yếu đuối. Hãy xem đó là một tín hiệu quý giá mà tâm hồn bạn đang gửi đi, báo hiệu rằng đã đến lúc bạn cần quan tâm đến nó nhiều hơn.
• Bắt đầu bằng một hành động nhỏ chỉ dành cho riêng bạn, không cần ai biết. Chọn một điều mang lại cho bạn niềm vui thuần túy, dù là nhỏ nhất, và thực hiện nó. Đó có thể là 15 phút nghe nhạc không lời, 10 phút tập hít thở sâu, hay đi dạo một mình trong công viên. Hành động này là lời khẳng định với chính bạn: "Mong muốn của mình là quan trọng".
• Thời gian của bạn là hữu hạn, đừng dành phần lớn để xây giấc mơ cho người khác. Cống hiến cho công việc và quan tâm đến gia đình là điều đáng quý, nhưng đừng để chúng chiếm trọn cuộc đời bạn. Bạn cũng có những giấc mơ, những sở thích, những giá trị của riêng mình. Hãy dành thời gian và năng lượng để vun đắp cho chúng.

Cuộc đời này, với tất cả thời gian và năng lượng bạn có, là tài sản duy nhất thực sự thuộc về bạn. Đừng lãng phí nó để diễn một vai không phải là mình trong một vở kịch của người khác.

Tối nay, bạn có dám dành 15 phút cho một điều bạn thực sự muốn, thay vì một việc bạn ‘nên’ làm không?