Kiếm tiền giỏi mà vẫn thấy "rỗng túi": Khi bạn lạc lối giữa vô vàn mục tiêu tài chính

An, 28 tuổi, đang ngồi ở một quán cà phê quen thuộc tại Sài Gòn. Ly cold brew trước mặt đã vơi đi một nửa, nhưng mớ bòng bong trong đầu cô thì vẫn còn nguyên. Với mức lương 25 triệu mỗi tháng cho vị trí marketing, An thuộc nhóm có thu nhập khá, một con số mà nhiều người mơ ước. Nhưng sâu thẳm bên trong, cô cảm thấy mình là một kẻ thất bại.

Lướt newfeed, An lại thấy một người bạn vừa check-in ở sân bay Changi, bắt đầu chuyến đi châu Âu. Một người khác thì khoe ảnh chụp hợp đồng cọc căn chung cư đầu tiên. Những hình ảnh lấp lánh đó như một lời nhắc nhở về sự “tụt hậu” của bản thân. An cũng đã thử đặt ra mục tiêu tài chính cá nhân: "Mua nhà trước 35 tuổi". Nhưng con số 3-4 tỷ đồng nghe sao mà xa vời, nó không tạo ra bất kỳ động lực nào, ngược lại còn khiến cô cảm thấy bất lực.

Và thế là, tiền bạc cứ lặng lẽ trôi đi. Một chuyến đi Đà Lạt cuối tuần để “chữa lành”, một chiếc iPhone mới ra để “bằng bạn bằng bè”, những buổi cà phê sang chảnh để “xây dựng mối quan hệ”. An làm việc chăm chỉ, nhưng cuối tháng, sau khi trừ hết các khoản chi tiêu, số tiền còn lại chẳng đáng là bao. Cô mắc kẹt trong một vòng lặp: kiếm tiền, tiêu tiền, và rồi lại cảm thấy trống rỗng. Có phải bạn cũng đang chăm chỉ kiếm tiền chỉ để thấy nó biến mất vào cuối tháng, và cảm giác duy nhất còn lại là sự mông lung, một nỗi hoang mang về tương lai không biết tỏ cùng ai?

Tại sao có tiền trong tay mà ta vẫn thấy lạc lối?

Cảm giác vô định của An không phải là cá biệt. Đó là một "căn bệnh" thầm lặng của thế hệ trẻ thành thị Việt Nam. Chúng ta được dạy cách để kiếm tiền, nhưng lại không ai dạy cách để tìm thấy ý nghĩa đằng sau những con số. Sự lạc lối này bắt nguồn từ những áp lực vô hình và những cái bẫy tâm lý tinh vi mà đôi khi chính chúng ta cũng không nhận ra.

Cái bẫy của những mục tiêu vay mượn: Bạn muốn mua nhà, hay chỉ vì "ai cũng làm thế"?

Từ nhỏ, chúng ta đã được lập trình với một "lộ trình thành công" chuẩn mực: học trường tốt, kiếm việc lương cao, mua nhà, mua xe, lập gia đình. Mua được nhà trước tuổi 30 được xem là một cột mốc vàng son, một minh chứng cho sự trưởng thành và ổn định. Nhưng đã bao giờ bạn dừng lại và tự hỏi: "Mình có thực sự muốn điều đó không?"

Rất nhiều người trong chúng ta đang theo đuổi những mục tiêu không phải của mình. Chúng là những mục tiêu “vay mượn” từ gia đình, xã hội, từ áp lực đồng trang lứa. Việc đặt ra một mục tiêu quá lớn và xa vời như "mua nhà" khi bản thân chưa thực sự khao khát nó sẽ tạo ra một cảm giác nặng nề. Bạn sẽ không có đủ động lực nội tại để thực hiện những hành động cần thiết. Đó là lý do tại sao việc lập kế hoạch tài chính cho mục tiêu này trở nên mệt mỏi và bạn dễ dàng từ bỏ để chiều chuộng những niềm vui tức thời.

Khi "chữa lành" và "trải nghiệm" trở thành lý do để ví tiền mỏng đi

Thế hệ Y và Z lớn lên trong kỷ nguyên của mạng xã hội, nơi mọi trải nghiệm đều được quy thành những bức ảnh đẹp. Nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO - Fear Of Missing Out) thúc đẩy chúng ta phải liên tục cập nhật, phải đi du lịch, phải ăn ở những nơi sang trọng, phải sở hữu những món đồ công nghệ mới nhất. "Tiền có thể kiếm lại, nhưng thanh xuân thì không" - câu nói này trở thành một lời bào chữa hoàn hảo cho việc chi tiêu không kiểm soát.

Lạm phát lối sống (Lifestyle Inflation) diễn ra một cách âm thầm. Khi thu nhập tăng, chúng ta cũng tự cho phép mình nâng cấp mức sống tương ứng: đổi xe xịn hơn, ăn nhà hàng đắt hơn, ở căn hộ tiện nghi hơn. Về bản chất, điều này không sai. Nhưng khi việc chi tiêu cho "trải nghiệm" và "chữa lành" không xuất phát từ nhu cầu thật sự mà chỉ để lấp đầy khoảng trống vô định bên trong, nó sẽ trở thành một cái hố không đáy. Bạn càng chi tiêu, càng cảm thấy trống rỗng, và lại càng muốn chi tiêu nhiều hơn để khỏa lấp. Đây là một vấn đề nghiêm trọng trong việc quản lý tài chính cá nhân.

Sự tê liệt giữa ngã ba đường: Đầu tư, tiết kiệm, hay kinh doanh?

Mở YouTube, bạn sẽ thấy hàng trăm video về đầu tư chứng khoán. Lướt TikTok, các chuyên gia dạy bạn cách kinh doanh online. Vào một hội nhóm Facebook, mọi người lại khuyên nên gửi tiết kiệm ngân hàng cho an toàn. Quá nhiều lời khuyên, quá nhiều con đường dẫn đến tự do tài chính được vẽ ra trước mắt.

Sự bùng nổ thông tin này, thay vì giúp đỡ, lại gây ra một hiệu ứng tâm lý gọi là "tê liệt do lựa chọn" (analysis paralysis). Khi có quá nhiều lựa chọn, bộ não của chúng ta sẽ bị quá tải và xu hướng là... không làm gì cả. Bạn cảm thấy mình nên bắt đầu đầu tư, nhưng lại sợ rủi ro. Bạn muốn tiết kiệm, nhưng lại sợ lạm phát. Bạn nghĩ đến kinh doanh, nhưng lại không biết bắt đầu từ đâu. Cuối cùng, bạn chọn phương án dễ nhất: để tiền trong tài khoản và tiếp tục chi tiêu như cũ. Chính sự trì hoãn này là một trong những nguyên nhân lớn nhất khiến bạn thiếu mục tiêu tài chính rõ ràng và không thể tích lũy tài sản.

Xây dựng "la bàn tài chính" từ giá trị cốt lõi của bạn

Nếu những mục tiêu vay mượn từ bên ngoài chỉ mang lại gánh nặng, thì câu trả lời phải đến từ bên trong. Thay vì hỏi "Tôi nên có bao nhiêu tiền?", hãy bắt đầu bằng một câu hỏi sâu sắc hơn: "Tôi muốn sống một cuộc đời như thế nào?". Chìa khóa để thoát khỏi sự vô định không phải là một công thức tài chính phức tạp, mà là một chiếc la bàn được tạo nên từ chính những giá trị cốt lõi của bạn. Đây là một lộ trình 3 bước đơn giản để bạn tự mình kiến tạo chiếc la bàn đó.

Hành trình ngược vào trong: Bạn là ai nếu không có tiền bạc hay địa vị?

Bước đầu tiên và quan trọng nhất là "phỏng vấn" chính mình để tìm ra những giá trị sống cốt lõi. Đây là những nguyên tắc, những phẩm chất mà bạn tin tưởng và xem là kim chỉ nam cho mọi quyết định. Hãy dành ra 15-30 phút yên tĩnh, tự trả lời những câu hỏi sau:

• Nếu tiền bạc không phải là vấn đề, bạn sẽ dành thời gian của mình để làm gì?
• Nghĩ về một khoảnh khắc bạn cảm thấy tự hào và hạnh phúc nhất. Điều gì đã xảy ra lúc đó? Bạn đã thể hiện phẩm chất gì?
• Điều gì khiến bạn thực sự tức giận hoặc bất bình về thế giới xung quanh?
• Nếu bạn chỉ có thể chọn 3 từ để mô tả con người lý tưởng mà bạn muốn trở thành, đó là những từ nào?

Từ những câu trả lời đó, hãy chọn ra 3-5 giá trị quan trọng nhất đối với bạn. Đó có thể là:

• Sự Tự do: Có quyền lựa chọn thời gian, không gian, công việc của mình.
• Sự Sáng tạo: Được thể hiện bản thân qua các hình thức nghệ thuật, viết lách, thiết kế.
• Sự Phát triển: Luôn học hỏi những điều mới, thử thách giới hạn của bản thân.
• Sự An toàn: Cảm giác ổn định, có một nền tảng vững chắc cho bản thân và gia đình.
• Sự Kết nối: Xây dựng những mối quan hệ sâu sắc, ý nghĩa với gia đình, bạn bè.
• Sự Cống hiến: Tạo ra những ảnh hưởng tích cực cho cộng đồng.

Đây chính là bước nền tảng để xác định mục tiêu cuộc đời, trước cả khi nghĩ đến tiền bạc.

Vẽ bức tranh cuộc sống lý tưởng bằng ngôn từ

Sau khi đã có trong tay những giá trị cốt lõi, bước tiếp theo là biến những khái niệm trừu tượng đó thành những hình ảnh sống động. Hãy tưởng tượng 5 năm nữa, nếu bạn được sống một cuộc đời hoàn toàn phản ánh những giá trị của mình, thì một ngày/một tuần của bạn sẽ diễn ra như thế nào?

Hãy viết ra thật chi tiết. Ví dụ, nếu giá trị của bạn là "Sự Sáng tạo" và "Sự Tự do", bức tranh của bạn có thể là: "Buổi sáng, tôi thức dậy mà không cần báo thức. Tôi dành 2 tiếng để viết lách hoặc vẽ vời trong căn phòng nhỏ ngập nắng. Buổi chiều, tôi làm việc freelance cho các dự án thiết kế mà tôi thực sự yêu thích, có thể làm việc ở nhà hoặc bất kỳ quán cà phê nào. Cuối tuần, tôi tham gia các workshop về gốm sứ hoặc đi lang thang chụp ảnh."

Bức tranh này càng chi tiết, càng cảm xúc, nó sẽ càng trở thành một ngọn hải đăng mạnh mẽ, dẫn lối cho mọi quyết định tài chính của bạn sau này. Nó không còn là một con số khô khan, mà là một cuộc sống mà bạn thực sự khao khát chạm tới.

Gắn "nhãn tài chính" cho ước mơ của bạn

Bây giờ là lúc kết nối bức tranh cuộc sống lý tưởng với những con số cụ thể. Đây chính là quá trình biến ước mơ thành mục tiêu tài chính cá nhân có thể đo lường được. Hãy nhìn vào bức tranh bạn vừa vẽ và tự hỏi: "Để sống được cuộc đời đó, tôi cần những nguồn lực tài chính nào?"

• Giá trị "Sự Tự do" và bức tranh về làm freelance có thể chuyển hóa thành mục tiêu: "Xây dựng một Quỹ khẩn cấp & Nghỉ việc tương đương 6 tháng chi phí sinh hoạt (ví dụ: 120 triệu đồng) để tự tin chuyển sang làm tự do".
• Giá trị "Sự Phát triển" có thể trở thành: "Tiết kiệm 50 triệu đồng trong 1 năm để tham gia một khóa học chuyên sâu về digital marketing".
• Giá trị "Sự Kết nối" có thể là: "Dành ra một quỹ 20 triệu/năm để đưa bố mẹ đi du lịch".

Bạn thấy không? Những mục tiêu này đột nhiên trở nên gần gũi, ý nghĩa và thôi thúc hơn rất nhiều so với mục tiêu "Mua nhà trước 35 tuổi". Chúng là những mục tiêu CỦA BẠN, phục vụ cho cuộc sống mà BẠN mong muốn. Chúng tạo ra động lực từ bên trong, giúp việc cách tiết kiệm tiền và quản lý chi tiêu trở nên tự nguyện và hứng khởi.

Câu chuyện của An: Từ mục tiêu "mua nhà" đến hành trình tìm lại chính mình

Sau nhiều đêm trằn trọc, An quyết định ngồi xuống và thực hiện bài tập "phỏng vấn chính mình". Cô nhận ra, sâu thẳm bên trong, điều cô thực sự trân trọng không phải là sự ổn định của một ngôi nhà, mà là "Sự Sáng tạo" và "Sự Phát triển bản thân". Cô nhớ lại niềm vui khi tự tay thiết kế một ấn phẩm truyền thông, cảm giác thỏa mãn khi hoàn thành một khóa học online về dựng phim. Ngôi nhà là mong muốn của xã hội, còn việc tạo ra những sản phẩm đẹp và trở thành một phiên bản giỏi hơn của chính mình mới là khao khát thực sự của cô.

Bức tranh cuộc sống lý tưởng của An dần hiện ra: cô muốn trở thành một Art Director, có thể làm việc trong một agency sáng tạo hoặc nhận các dự án freelance chất lượng. Cô muốn có thời gian và tài chính để đi học thêm những khóa học nâng cao về nghệ thuật, nhiếp ảnh, và có một studio nhỏ tại nhà để thỏa sức sáng tạo.

Ngay lập tức, mục tiêu tài chính của An thay đổi 180 độ. Mục tiêu "mua nhà" mông lung được thay thế bằng một mục tiêu cụ thể, đầy cảm hứng: "Tiết kiệm 200 triệu trong 2 năm để đăng ký một khóa học chuyên sâu về Art Direction ở nước ngoài và trang trải chi phí sinh hoạt trong 3 tháng đầu tìm kiếm sự nghiệp freelance."

Sự thay đổi này tạo ra một hiệu ứng diệu kỳ. An không còn cảm thấy mệt mỏi khi nghĩ về tiền bạc. Mục tiêu mới này khiến cô hào hứng mỗi sáng thức dậy. Cô tự động cắt giảm những bữa cà phê không cần thiết, hạn chế mua sắm quần áo, và tìm thêm các công việc thiết kế nhỏ bên ngoài để gia tăng thu nhập. Mỗi đồng tiền tiết kiệm được không còn là sự hy sinh, mà là một bước tiến gần hơn đến con người mà cô muốn trở thành. Kỷ luật tài chính không đến từ sự ép buộc, nó đến một cách tự nhiên khi bạn có một mục tiêu đủ lớn và đủ ý nghĩa.

Hành trình vượt qua cảm giác thiếu mục tiêu tài chính không phải là đi tìm một con số, mà là đi tìm chính mình. Tiền bạc chỉ là công cụ. Một công cụ sẽ trở nên vô dụng nếu bạn không biết mình muốn xây dựng cái gì.

Hãy nhớ ba thông điệp then chốt này:

Thứ nhất, một mục tiêu tài chính đúng đắn là mục tiêu khiến bạn cảm thấy hào hứng và tràn đầy năng lượng, chứ không phải mệt mỏi và áp lực.

Thứ hai, hãy bắt đầu bằng việc thấu hiểu bản thân, thay vì chạy theo những con số hay những chuẩn mực của người khác.

Và cuối cùng, sự rõ ràng về hướng đi còn quan trọng hơn tốc độ. Đi chậm mà đúng hướng còn hơn là chạy nhanh trong vô định.

Hãy dành 15 phút cuối tuần này, pha một ly cà phê thật ngon, ngồi xuống một góc yên tĩnh và viết ra 3 giá trị quan trọng nhất đối với bạn. Đó không phải là một bài tập vô nghĩa, đó là bước đầu tiên, là nét vẽ đầu tiên trên tấm bản đồ tài chính của riêng cuộc đời bạn.