Lối sống thực dụng có phải là nguyên nhân của sự vô cảm không?

Có bao giờ giữa guồng quay công việc và gia đình, bạn dừng lại và tự hỏi: Liệu thói quen tối ưu hóa mọi thứ, từ lịch trình họp hành đến bữa ăn tối, có đang vô tình bào mòn cảm xúc của mình không? Liệu việc luôn tìm kiếm con đường nhanh nhất, hiệu quả nhất có đang biến chúng ta thành những người xa cách, thậm chí là vô cảm trong mắt người thân và đồng nghiệp?

Nếu nỗi lo này từng thoáng qua trong tâm trí bạn, bạn không hề đơn độc. Trong thế giới hiện đại, lối sống thực dụng không còn là một lựa chọn, mà gần như là một kỹ năng sinh tồn. Nhưng ranh giới giữa việc "thực dụng thông minh" và "vô cảm lạnh lùng" lại vô cùng mong manh. Bài viết này sẽ không chỉ giúp bạn nhận diện lằn ranh đó mà còn cung cấp những công cụ thực tế để bạn vừa là một người hiệu suất cao trong công việc, vừa là một người ấm áp, trọn vẹn trong các mối quan hệ.

Bóc tách hai khái niệm: khi nào là "thực dụng thông minh", khi nào là "vô cảm"?

Để trả lời câu hỏi lớn, trước tiên chúng ta cần làm rõ hai khái niệm thường bị đánh đồng này. Chúng không phải là một, và việc hiểu rõ sự khác biệt chính là bước đầu tiên để làm chủ cuộc sống của mình.

Thế nào là một người có lối sống thực dụng?

Về cơ bản, người thực dụng là gì? Đó là người tập trung vào kết quả, tính hiệu quả và các giải pháp có thể áp dụng ngay lập tức. Họ giống như một kiến trúc sư của cuộc sống, luôn tìm cách xây dựng mọi thứ một cách tối ưu nhất về thời gian, công sức và tiền bạc.

• Họ sẽ chọn một khóa học online có thể áp dụng ngay vào công việc thay vì một khóa học triết học uyên bác nhưng xa vời.
• Họ sẽ ưu tiên một cuộc họp 15 phút giải quyết được vấn đề thay vì một buổi "brainstorm" lan man kéo dài 2 tiếng.
• Họ sẽ lên kế hoạch chi tiêu gia đình chi tiết để đạt được mục tiêu tài chính thay vì mua sắm ngẫu hứng.

Đây là một phẩm chất cực kỳ giá trị, giúp chúng ta điều hướng cuộc sống bận rộn. Ưu điểm của lối sống thực dụng là giúp chúng ta đạt mục tiêu nhanh hơn, tiết kiệm nguồn lực và giữ cho mọi thứ vận hành trơn tru. Nó là công cụ, không phải là bản chất con người.

Và đâu là lằn ranh đỏ dẫn đến sự vô cảm?

Vấn đề bắt đầu khi công cụ "thực dụng" được sử dụng trong mọi tình huống, đặc biệt là trong các mối quan hệ con người. Sự vô cảm xuất hiện khi mục tiêu "hiệu quả" được đặt cao hơn cảm xúc của người khác. Đó là khi chúng ta bắt đầu nhìn con người như những "vấn đề cần giải quyết" thay vì những tâm hồn cần được kết nối.

Dấu hiệu của sự vô cảm do lạm dụng tính thực dụng có thể là:

• Gạt bỏ cảm xúc: Khi một người bạn tâm sự chuyện buồn, thay vì lắng nghe và đồng cảm, bạn lại đưa ra ngay một loạt giải pháp: "Làm A, B, C đi là xong." Bạn coi nỗi buồn của họ là một "lỗi" cần được "sửa".
• Tối ưu hóa quan hệ: Bạn chỉ duy trì liên lạc với những người "có lợi" cho sự nghiệp hoặc cuộc sống của mình, và dần cắt đứt những mối quan hệ không mang lại "giá trị hữu hình".
• Thiếu kiên nhẫn với sự không hoàn hảo: Bạn khó chịu khi con cái làm đổ sữa, khi đồng nghiệp mắc một lỗi nhỏ, vì nó làm "gián đoạn quy trình" và "mất thời gian" của bạn.

Ranh giới giữa thực dụng và vô cảm chính là sự hiện diện của trí tuệ cảm xúc (EQ). Người thực dụng thông minh dùng lý trí để giải quyết công việc, nhưng dùng trái tim để đối đãi với con người. Người vô cảm dùng lý trí cho tất cả mọi thứ.

Bài học từ một lần 'tối ưu hóa' suýt đánh đổi tình bạn của tôi

Tôi từng là một người cực kỳ tự hào về khả năng "tối ưu hóa" của mình. Với vai trò quản lý dự án, tôi luôn coi hiệu suất là kim chỉ nam. Mọi thứ đều được quy ra deadline, KPI và checklist. Và chính lối suy nghĩ đó đã suýt khiến tôi mất đi một người bạn, người đồng nghiệp thân thiết.

Dự án lúc đó đang vào giai đoạn nước rút. An, một thành viên trong nhóm và cũng là bạn thân của tôi, bỗng dưng sa sút phong độ. Công việc của cậu ấy liên tục trễ hẹn, chất lượng cũng không đảm bảo. "Bộ não thực dụng" của tôi lập tức khởi động. Tôi coi An là một "mắt xích yếu" đang ảnh hưởng đến cả dây chuyền.

Trong cuộc họp 1-1, thay vì hỏi han, tôi đi thẳng vào vấn đề: "An à, dạo này performance của em có vấn đề. Đây là các task em đang trễ. Anh cần em đưa ra kế hoạch cụ thể để khắc phục trong tuần này, nếu không anh buộc phải phân bổ lại công việc cho người khác."

Tôi đã nghĩ đó là một cách tiếp cận chuyên nghiệp và hiệu quả. Nhưng tôi đã sai. An im lặng một lúc lâu, rồi ngẩng lên nhìn tôi, ánh mắt đầy tổn thương: "Anh chỉ quan tâm đến công việc thôi sao? Mẹ em vừa nhập viện cấp cứu tuần trước."

Khoảnh khắc đó như một gáo nước lạnh dội vào tôi. Tôi đã quá tập trung vào "giải pháp" mà quên mất việc phải "thấu hiểu". Tôi đã nhìn An như một "nguồn lực bị lỗi" thay vì một người bạn đang cần sự sẻ chia. Lời xin lỗi sau đó của tôi rất khó khăn, nhưng nó đã mở ra một bài học đắt giá: Hiệu suất mà đánh đổi bằng kết nối con người thì cái giá phải trả là quá đắt. Từ hôm đó, tôi học cách "dừng lại 5 giây" trước khi đưa ra bất kỳ giải pháp nào liên quan đến con người, để tự hỏi: "Họ đang cảm thấy gì?".

Công thức cân bằng: 4 "life-hack" để thực dụng mà không lạnh lùng

Vậy làm sao để không bị vô cảm khi áp lực cuộc sống vẫn đòi hỏi chúng ta phải hiệu quả? Dưới đây là những chiến lược thực tế mà chính tôi đã áp dụng để tìm lại sự cân bằng, giúp bạn cân bằng công việc và cuộc sống một cách trọn vẹn hơn.

Kỹ thuật "dừng 5 giây": kích hoạt trí tuệ cảm xúc

Đây chính là bài học tôi rút ra từ câu chuyện với An. Trước khi não bộ của bạn nhảy ngay đến phần "giải quyết vấn đề", hãy chủ động dừng lại. Hít một hơi thật sâu và dành 5 giây để quan sát. Hãy tự hỏi:

• Người đối diện đang có ngôn ngữ cơ thể thế nào?
• Cảm xúc thực sự đằng sau lời nói của họ là gì?
• Tình huống này cần một giải pháp lý trí hay một sự kết nối tình cảm trước tiên?

Chỉ 5 giây ngắn ngủi này thôi cũng đủ để chuyển "công tắc" từ chế độ "máy móc" sang chế độ "con người", giúp bạn phản ứng một cách thấu cảm hơn rất nhiều.

"Lịch hẹn cảm xúc": chủ động vun đắp các mối quan hệ

Chúng ta lên lịch cho các cuộc họp, lịch đi khám răng, lịch tập gym. Vậy tại sao không lên lịch cho các mối quan hệ? "Lịch hẹn cảm xúc" là những khoảng thời gian bạn dành riêng cho người thân yêu mà không kèm theo bất kỳ mục đích "hiệu quả" nào.

• 15 phút cà phê với đồng nghiệp: Chỉ để hỏi thăm, không bàn về công việc.
• 30 phút "không điện thoại" với vợ/chồng mỗi tối: Chỉ để trò chuyện và lắng nghe về một ngày của nhau.
• Một buổi chiều cuối tuần chơi đùa hoàn toàn với con: Không check email, không lướt mạng xã hội.

Bằng cách chủ động dành thời gian, bạn đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng: "Mối quan hệ này quan trọng với tôi, quan trọng hơn cả sự tối ưu hóa."

Phân vùng tư duy: "công tắc" giữa não hiệu suất và não kết nối

Thay vì cố gắng trở thành một người duy nhất cho mọi tình huống, hãy học cách "phân vai". Hãy tưởng tượng trong đầu bạn có hai chế độ: "Chế độ Hiệu Suất" và "Chế độ Kết Nối".

• Khi ở công ty và cần chạy deadline: Bật "Chế độ Hiệu Suất". Lúc này, việc tập trung vào logic, dữ liệu và quy trình là hoàn toàn hợp lý.
• Khi về nhà với gia đình, gặp gỡ bạn bè: Hãy ý thức "tắt" chế độ kia đi và bật "Chế độ Kết Nối". Lúc này, ưu tiên hàng đầu là lắng nghe, chia sẻ và cảm nhận.

Việc ý thức được mình đang ở trong "chế độ" nào sẽ giúp bạn hành xử phù hợp và tránh dùng "búa tạ" của công việc để giải quyết những vấn đề tình cảm tinh tế.

Học cách lắng nghe, không chỉ để phản hồi

Đây là một kỹ năng tinh tế nhưng mang lại hiệu quả to lớn. Người thực dụng thường lắng nghe để tìm ra "lỗ hổng" trong lập luận và đưa ra giải pháp ngay lập tức. Người kết nối thì khác. Họ lắng nghe để thực sự hiểu thế giới quan và cảm xúc của người nói.

Lần tới, khi ai đó tâm sự với bạn, hãy thử đặt mục tiêu: "Tôi sẽ lắng nghe hết câu chuyện này mà không ngắt lời hay đưa ra bất kỳ lời khuyên nào, trừ khi được hỏi." Bạn sẽ ngạc nhiên về mức độ sâu sắc của sự kết nối mà bạn tạo ra, chỉ bằng cách cho người khác không gian để được lắng nghe thực sự.

Thực dụng một cách tỉnh thức: chìa khóa cho cuộc sống trọn vẹn

Quay trở lại câu hỏi ban đầu: Lối sống thực dụng có phải là nguyên nhân của sự vô cảm không? Câu trả lời là không. Lối sống thực dụng tự nó là một công cụ mạnh mẽ và cần thiết. Sự vô cảm chỉ nảy sinh khi chúng ta để công cụ đó điều khiển mình, áp đặt tư duy hiệu suất lên mọi khía cạnh của cuộc sống, kể cả những nơi cần sự ấm áp của trái tim.

Sống thực dụng nên hay không không phải là câu hỏi đúng. Câu hỏi đúng là: Làm thế nào để thực dụng một cách tỉnh thức? Đó là khi bạn biết lúc nào cần tăng tốc để về đích, và lúc nào cần chậm lại để nắm lấy một bàn tay. Đó là khi bạn có thể xây dựng một sự nghiệp vững chắc mà không làm đổ vỡ những cây cầu tình cảm quan trọng nhất đời mình.

Vậy, sau khi đọc xong, bạn sẽ áp dụng mẹo cân bằng nào trước tiên để vừa hiệu suất vừa giữ trọn những kết nối yêu thương? Hãy chia sẻ câu trả lời của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!