Lương IT 30 "củ" vẫn lo: Chuyện về chiếc ghế duy nhất và 3 lối đi an toàn để không bao giờ sợ ngã

Minh, 30 tuổi, Senior Developer tại một công ty công nghệ lớn ở Sài Gòn. Với mức lương 35 triệu, một căn chung cư trả góp vừa nhận nhà, và cô vợ đang mang thai đứa con đầu lòng, cuộc sống của Minh là hình mẫu mà nhiều người mơ ước. Anh tự tin rằng mình đang ngồi trên một chiếc ghế vững chãi, đủ sức gánh vác cả gia đình.

Sự tự tin đó vỡ tan vào một chiều thứ Sáu. Tuấn, người đồng nghiệp ngồi cạnh, một "key member" của team với performance luôn ở top đầu, lẳng lặng thu dọn đồ đạc. Anh vừa nhận email báo mình có tên trong danh sách "tái cấu trúc" của công ty. Cả văn phòng sững sờ. Cú sốc đó giáng một đòn mạnh vào Minh. Anh chợt nhận ra, chiếc ghế tưởng chừng vững chắc của mình thực chất chỉ có một chân. Và chân ghế đó không do anh quyết định, nó nằm trong tay người khác. Toàn bộ tương lai của vợ con, của căn nhà còn đang trả góp, tất cả đều đang treo trên một sợi dây duy nhất mang tên "bảng lương công ty".

Tối hôm đó, Minh không tài nào ngủ được. Anh cứ trằn trọc với một câu hỏi duy nhất, một câu hỏi mà có lẽ bạn, cũng như tôi, đôi khi cũng tự vấn: "Nếu ngày mai không còn nguồn lương này, cuộc sống của mình và gia đình sẽ ra sao?"

Sự ổn định chỉ là ảo ảnh? Ba sự thật phũ phàng về "hội chứng một nguồn thu nhập"

Nỗi lo của Minh không phải là sự yếu đuối. Đó là một tín hiệu tài chính thông minh, một sự thức tỉnh cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Việc phụ thuộc vào một nguồn thu nhập duy nhất, dù nó có cao đến đâu, cũng giống như đi trên một sợi dây mỏng manh qua vực thẳm. Sự ổn định bạn cảm nhận được có thể chỉ là một ảo ảnh. Dưới đây là những rủi ro hiện hữu mà bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể đối mặt.

Chiếc ghế của bạn có thực sự vững chắc trước bão layoff?

Câu chuyện của Tuấn không còn là Einzelfall (trường hợp cá biệt). Làn sóng tái cấu trúc, cắt giảm nhân sự đang quét qua cả những gã khổng lồ công nghệ toàn cầu lẫn các công ty tại Việt Nam. Lý do có thể đến từ kinh tế vĩ mô, thay đổi chiến lược kinh doanh, hay đơn giản là tối ưu hóa lợi nhuận. Khi đó, "performance tốt" không còn là tấm khiên bảo vệ tuyệt đối. Bạn có thể là một nhân viên xuất sắc, nhưng nếu cả dự án của bạn bị cắt bỏ, bạn vẫn sẽ là người phải ra đi. Sự thật là, chúng ta hoàn toàn bị động trước những quyết định tầm vĩ mô của công ty. Rủi ro tài chính cá nhân lớn nhất chính là đặt toàn bộ niềm tin và tương lai vào một nơi mà chúng ta không thể kiểm soát.

Khi đồng lương không đuổi kịp giá cả

Lạm phát chính là kẻ thù thầm lặng ăn mòn sức mua của bạn mỗi ngày. Mức lương 30 triệu của năm nay có giá trị khác hẳn so với 30 triệu của hai năm trước. Bát phở tăng giá, tiền xăng tăng, tiền bỉm sữa cho con cũng tăng, nhưng lương của bạn thì có thể chỉ tăng nhỏ giọt 5-7% mỗi năm, thậm chí là không tăng. Bạn làm việc chăm chỉ hơn, nhưng cảm giác "tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống". Đây chính là cái bẫy của việc chỉ có một nguồn thu nhập. Bạn bị kẹt trong một cuộc đua vô tận, nơi vạch đích liên tục bị đẩy lùi bởi lạm phát.

"Sức ì" và cái bẫy của sự an toàn giả tạo

Khi toàn bộ tài chính gia đình trông cậy vào bạn, bạn có xu hướng trở nên ngại rủi ro hơn. Bạn không dám "deal" lương mạnh mẽ vì sợ bị đánh giá không tốt. Bạn không dám nhảy việc sang một cơ hội tốt hơn nhưng có vẻ "bấp bênh" hơn. Bạn chấp nhận những điều bất hợp lý trong công việc vì nỗi sợ lớn nhất là... mất việc. Dần dần, bạn hình thành "sức ì", đánh mất sự năng động và cơ hội phát triển đột phá trong sự nghiệp. Nỗi lo mất đi "chiếc ghế duy nhất" đã vô hình trung trói chân bạn, biến sự ổn định thành một chiếc lồng giam mạ vàng.

Framework xây "chân phụ": Tìm lối đi phù hợp với "hệ điều hành" của bạn

Nhận diện được vấn đề là bước đầu tiên. Bước tiếp theo là hành động một cách thông minh. Xây dựng nguồn thu nhập thứ hai không phải là một cuộc chạy đua xem ai kiếm được nhiều tiền hơn. Đó là một quá trình chiến lược, đòi hỏi bạn phải hiểu rõ chính mình. Hãy thử áp dụng khung tư duy dưới đây để tìm ra con đường phù hợp nhất.

Bắt đầu từ chính bạn: "Kiểm toán" kỹ năng và thời gian

Trước khi xây nhà, bạn phải biết mình có những vật liệu gì. Hãy mở một file Google Docs và trả lời thật trung thực những câu hỏi sau:

• Kỹ năng chuyên môn (Hard skills): Bạn giỏi nhất mảng nào? (VD: React, Node.js, DevOps, System Design, Database Optimization, UI/UX...). Đâu là kỹ năng bạn có thể tự tin "bán" cho người khác?
• Kỹ năng mềm (Soft skills): Khả năng viết lách, thuyết trình, quản lý dự án, tư vấn, dạy học của bạn ở mức nào? Đừng bỏ qua những kỹ năng này, chúng cực kỳ có giá trị.
• Thời gian rảnh thực tế: Bạn có bao nhiêu thời gian mỗi tuần có thể dành cho việc này? (VD: 1-2 tiếng mỗi tối, 4 tiếng cuối tuần). Hãy thực tế, đừng quá tham vọng.
• Mức vốn/rủi ro chấp nhận được: Bạn sẵn sàng bỏ ra bao nhiêu vốn ban đầu (nếu cần)? Có thể là 0 đồng, hoặc vài triệu đồng.

Vạch đích đến: Bạn thực sự muốn gì từ nguồn thu nhập mới?

Mục tiêu của bạn sẽ quyết định con đường bạn đi. Hãy xác định rõ ràng bạn đang tìm kiếm điều gì:

• Mục tiêu A - "Quỹ chi tiêu vặt": Bạn chỉ cần thêm 3-5 triệu/tháng để trang trải chi phí xăng xe, cà phê, bỉm sữa cho con một cách thoải mái.
• Mục tiêu B - "Quỹ dự phòng an toàn": Bạn muốn có một nguồn thu nhập tương đương 30-50% lương chính, đủ để trang trải các chi phí sinh hoạt tối thiểu nếu không may có biến cố.
• Mục tiêu C - "Hạt giống cho tương lai": Bạn muốn xây dựng một thứ gì đó có tiềm năng phát triển thành một business riêng, một phương án B hoàn chỉnh cho sự nghiệp.

Một người có mục tiêu A sẽ chọn những công việc nhanh gọn, trong khi người có mục tiêu C sẽ cần một chiến lược dài hơi hơn.

Chọn con đường phù hợp với "hệ điều hành" của bạn

Dựa trên kết quả "kiểm toán" ở trên, bạn có thể tự định vị mình trong ma trận 4 lựa chọn sau đây:

• Góc 1 (Ít thời gian - Ít vốn): Phù hợp để bắt đầu. Tập trung vào việc tận dụng kiến thức sẵn có để giải quyết vấn đề nhỏ. (VD: Viết bài kỹ thuật, tư vấn theo giờ).
• Góc 2 (Nhiều thời gian - Ít vốn): Dùng công sức để xây dựng tài sản. (VD: Xây dựng một blog/kênh YouTube chuyên ngành, làm một dự án freelance lớn).
• Góc 3 (Ít thời gian - Nhiều vốn): Dùng tiền để tạo ra tiền. Phù hợp với người bận rộn nhưng có một khoản tiết kiệm. (VD: Đầu tư chứng chỉ quỹ, P2P lending an toàn).
• Góc 4 (Nhiều thời gian - Nhiều vốn): Xây dựng một doanh nghiệp thực thụ. (VD: Phát triển một sản phẩm SaaS nhỏ, mở một cửa hàng e-commerce).

3 Lối đi an toàn và thực tế nhất cho dân IT Việt Nam

Từ khung tư duy trên, đây là 3 con đường cụ thể, đã được chứng minh là hiệu quả và phù hợp nhất với đặc thù của ngành IT tại Việt Nam, giúp bạn đa dạng hóa thu nhập một cách bền vững.

Lối đi #1 - "Bán chất xám": Tận dụng kỹ năng sẵn có (Freelance & Consulting)

Đây là cách nhanh nhất để tạo ra tiền vì bạn đang bán thứ mình giỏi nhất. Thay vì làm web dạo giá rẻ, hãy định vị mình như một chuyên gia tư vấn. Ví dụ, thay vì nhận code một trang landing page, hãy nhận dự án "Tư vấn và tối ưu tốc độ tải trang cho website WordPress". Giá trị bạn mang lại cao hơn, và mức phí cũng xứng đáng hơn.

• Cách tìm dự án: Các nền tảng như Upwork, Fiverr rất tốt cho người mới bắt đầu. Ngoài ra, hãy tham gia các cộng đồng developer trên Facebook, LinkedIn, chia sẻ kiến thức và cơ hội sẽ tự tìm đến bạn. Hãy tìm những dự án nhỏ, làm trong 1-2 tuần để không bị ngợp.
• Định giá công sức: Đừng định giá theo giờ một cách máy móc. Hãy định giá dựa trên giá trị bạn mang lại cho khách hàng. Một dự án tối ưu database giúp khách hàng tiết kiệm hàng chục triệu mỗi tháng xứng đáng với mức phí cao.
• Quản lý thời gian: Kỷ luật là chìa khóa. Quy định rõ ràng "chỉ làm việc tay trái từ 9-11h tối". Dùng các công cụ như Trello để quản lý công việc và tuyệt đối không để nó ảnh hưởng đến hiệu suất công việc tay trái này tại công ty.

Lối đi #2 - "Tạo sản phẩm số": Đóng gói kiến thức một lần, bán nhiều lần

Đây là con đường xây dựng thu nhập thụ động thực sự. Bạn bỏ công sức ra một lần để tạo ra sản phẩm và có thể bán nó cho hàng trăm, hàng nghìn người. Dân IT có lợi thế cực lớn ở mảng này.

• Tìm ý tưởng: Ý tưởng ở ngay quanh bạn. Đó là những vấn đề mà các bạn dev mới hay hỏi, những khó khăn bạn từng gặp. Ví dụ: một Ebook hướng dẫn setup môi trường dev cho React Native, một bộ template CI/CD pipeline bằng GitLab, một khóa học video ngắn về "Docker cho người mới bắt đầu".
• Nền tảng triển khai: Không cần phức tạp. Bạn có thể bán sản phẩm của mình qua Gumroad, Thinkific hoặc thậm chí là tạo một trang đơn giản với landing page và cổng thanh toán Stripe/PayPal.
• Marketing 0 đồng: Chia sẻ kiến thức liên quan đến sản phẩm của bạn trên các blog như Viblo, Medium, các group Facebook. Cho đi giá trị trước, và những người cần giải pháp của bạn sẽ tự tìm đến.

Lối đi #3 - "Đầu tư thông minh": Để tiền làm việc cho mình

Lối đi này dành cho những người bận rộn, không có nhiều thời gian nhưng có một khoản vốn nhàn rỗi và muốn tiền của mình sinh sôi. Điều quan trọng nhất là tư duy đầu tư dài hạn, không phải lướt sóng, không phải "all-in".

• Bắt đầu an toàn: Với người mới, chứng chỉ quỹ từ các công ty uy tín (VinaCapital, Dragon Capital, VFM) là lựa chọn an toàn nhất. Bạn không cần phải biết phân tích cổ phiếu, chỉ cần mua và nắm giữ. Hãy bắt đầu với phương pháp trung bình giá (DCA) - đều đặn bỏ ra 1-2 triệu mỗi tháng để mua, bất kể thị trường lên hay xuống.
• P2P Lending (Cho vay ngang hàng): Đây là một kênh có lợi suất hấp dẫn hơn, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. Nếu lựa chọn, hãy tìm những nền tảng uy tín, minh bạch và chỉ "bỏ trứng vào nhiều giỏ", chia nhỏ khoản đầu tư của mình.
• Kỷ luật là sức mạnh: Chìa khóa của đầu tư là sự kiên trì và kỷ luật. Mục tiêu không phải là x2, x3 tài khoản trong một năm, mà là tăng trưởng bền vững 15-20%/năm trong dài hạn. Đây là cách để bạn xây dựng sự tự chủ tài chính về lâu dài.

Từ cú sốc layoff đến 5 triệu/tháng thu nhập thụ động: Câu chuyện của Minh

Sau đêm trằn trọc hôm đó, Minh không để nỗi sợ tê liệt mình. Anh quyết định biến nó thành hành động. Anh lấy giấy bút ra, thực hiện bài "kiểm toán bản thân". Kỹ năng mạnh nhất của anh là DevOps, đặc biệt là Docker. Thời gian anh có là khoảng 2 tiếng mỗi tối sau khi vợ ngủ. Vốn liếng gần như bằng không.

Anh chọn Lối đi #2: "Tạo sản phẩm số". Anh nhận ra rất nhiều bạn developer mới ra trường, thậm chí cả những người có kinh nghiệm, vẫn còn lúng túng khi làm việc với Docker, tối ưu Dockerfile, hay setup Docker Compose cho các dự án phức tạp. Đây chính là "nỗi đau" của thị trường.

Minh dành ra 3 tháng, mỗi tối 2 tiếng, để lên kịch bản, quay màn hình và biên tập một khóa học video ngắn gọn, súc tích, tập trung vào các vấn đề thực chiến nhất của Docker. Anh không làm nó quá hàn lâm, mà đi thẳng vào những case study thường gặp trong công việc hàng ngày. Anh đăng khóa học lên một nền tảng bán khóa học quốc tế với mức giá rất phải chăng.

Ban đầu, chẳng có mấy ai mua. Nhưng Minh kiên trì viết các bài chia sẻ nhỏ về Docker trên blog cá nhân, trên Viblo, và dẫn link về khóa học. Dần dần, một vài người mua, rồi để lại review tốt. Sáu tháng sau, khóa học đó đều đặn mang lại cho anh một nguồn thu nhập thụ động từ 4-6 triệu mỗi tháng. Con số không quá lớn, nhưng nó đủ để trả tiền bỉm sữa cho con, đủ để anh cảm thấy mình có một "phương án B". Quan trọng hơn cả, nó mang lại cho anh sự tự tin và cảm giác an toàn tài chính thực sự. Anh biết rằng, dù chiếc ghế ở công ty có lung lay, gia đình anh vẫn có một điểm tựa.

Đừng chờ ngã, hãy xây thêm chân trụ ngay hôm nay

Câu chuyện của Minh có thể là câu chuyện của bất kỳ ai trong chúng ta. Nếu bạn đọc đến đây, có lẽ bạn cũng cảm nhận được sức nặng của "chiếc ghế một chân". Đừng đợi đến khi khủng hoảng xảy ra mới hành động. Hãy biến nỗi lo thành động lực. Có 3 thông điệp cuối cùng tôi muốn bạn ghi nhớ:

1. Nỗi lo của bạn là có cơ sở, hãy biến nó thành hành động. Đừng phớt lờ hay tự trấn an rằng "mọi chuyện sẽ ổn thôi". Hãy đối mặt và bắt đầu xây dựng sự an toàn cho chính mình và gia đình.
2. Bắt đầu nhỏ và không cần hoàn hảo. Bạn không cần phải tạo ra một sản phẩm vĩ đại hay kiếm được hàng chục triệu ngay lập tức. Một giờ mỗi tuần để viết một bài blog, nhận một dự án freelance nhỏ... cũng là một sự khởi đầu tuyệt vời.
3. Mục tiêu không phải là "nghỉ việc", mà là "có quyền lựa chọn". Mục tiêu của việc tạo nguồn thu nhập thứ hai không phải để bạn từ bỏ công việc chính, mà là để bạn có thêm sự tự tin, sự tự do để đưa ra những quyết định tốt nhất cho sự nghiệp và cuộc sống của mình mà không bị nỗi sợ tài chính chi phối.

Bạn sẽ dành 1 giờ cuối tuần này để làm gì sau khi đọc bài viết này? Hãy thử trả lời 3 câu hỏi trong phần "Framework xây 'chân phụ'" nhé. Đó có thể là bước đi nhỏ đầu tiên trên hành trình xây dựng sự vững chãi thực sự cho tương lai của bạn.