Vì sao kỹ năng thực tế quan trọng hơn bằng cấp trong nhiều ngành nghề?

Bạn có bao giờ cầm trên tay tấm bằng đại học, thậm chí là bằng thạc sĩ, mà vẫn cảm thấy bất an không? Cảm giác ấy, tôi tin nhiều người trong chúng ta ở độ tuổi 25-45 đều đã từng trải qua. Chúng ta bận rộn với công việc, gia đình, và rồi giật mình nhận ra thế giới ngoài kia đang thay đổi quá nhanh. Tấm bằng từng là niềm tự hào giờ đây dường như không còn là "tấm vé vàng" đảm bảo cho một sự nghiệp vững chắc. Áp lực phải liên tục học hỏi, cập nhật bản thân đè nặng lên vai, khiến bạn hoang mang không biết nên đầu tư thời gian và tiền bạc vào đâu: một tấm bằng nữa hay những kỹ năng thực chiến?

Nếu bạn đang cảm thấy như vậy, bài viết này là dành cho bạn. Với kinh nghiệm của một người đã từng đứng ở cả hai phía – người đi tìm việc và người tuyển dụng – tôi sẽ không nói những lời sáo rỗng. Thay vào đó, chúng ta sẽ cùng nhau bóc tách sự thật, nhìn thẳng vào điều nhà tuyển dụng cần gì, và vạch ra một lộ trình thông minh để biến kỹ năng thực tế thành lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ nhất, giúp bạn thăng tiến nhanh mà không cần tốn thêm 4-5 năm trên giảng đường.

Tấm bằng đại học không còn là "tấm vé vàng": sự thật bạn cần đối mặt

Phải thừa nhận một sự thật rằng, giá trị bằng đại học hiện nay đã không còn như 10-20 năm trước. Đây không phải là để hạ thấp giá trị của việc học, mà là để chúng ta có một góc nhìn thực tế hơn trong bối cảnh mới.

Thế giới đã thay đổi, và nhà tuyển dụng cũng vậy

Thị trường lao động giờ đây vận hành với tốc độ của Internet. Các công ty, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, marketing, sáng tạo, cần những nhân sự có thể "nhảy vào và làm được việc ngay". Họ không có nhiều thời gian để đào tạo lại từ đầu. Các báo cáo thị trường lao động gần đây của TopCV hay VietnamWorks đều chỉ ra một xu hướng tuyển dụng rõ rệt: nhà tuyển dụng ngày càng ưu tiên ứng viên có kinh nghiệm dự án thực tế và kỹ năng chuyên môn có thể chứng minh được ngay lập tức.

Lý do rất đơn giản: kết quả kinh doanh không chờ đợi ai. Một chiến dịch marketing cần được triển khai, một phần mềm cần được code, một báo cáo tài chính cần được phân tích. Cái họ cần là "kết quả", và người có kỹ năng thực tế là người có khả năng tạo ra kết quả đó nhanh nhất.

Khi "lý thuyết" và "thực tế" cách xa một trời một vực

Kiến thức ở trường đại học cung cấp cho chúng ta nền tảng tư duy, một cái khung lý thuyết vững chắc. Điều đó rất quý giá. Nhưng nó giống như việc bạn đọc rất nhiều sách về cách bơi, thuộc lòng mọi kỹ thuật, nhưng chưa bao giờ thực sự xuống nước. Khi đối mặt với công việc thực tế, với những vấn đề không có trong sách vở, với những khách hàng khó tính, đó là lúc khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế hiện ra rõ nhất. Và đó cũng là lúc kỹ năng thực tế quan trọng hơn bằng cấp.

Góc nhìn từ bàn phỏng vấn: khi portfolio thực tế đánh bại bằng cấp xuất sắc

Để bạn dễ hình dung, tôi muốn kể một câu chuyện có thật của chính mình. Khoảng hai năm trước, tôi cần tuyển một vị trí Digital Marketing Specialist cho team. Vòng cuối cùng còn lại hai ứng viên mà hồ sơ trên giấy tờ gần như "một chín một mười".

Bối cảnh: cuộc đua giữa ứng viên "bằng đỏ" và ứng viên "portfolio"

• Ứng viên A: Tốt nghiệp loại Giỏi từ một trường đại học kinh tế hàng đầu, điểm GPA rất cao. CV trình bày đẹp, chuyên nghiệp. Trong buổi phỏng vấn, bạn nói rất rành rọt về các mô hình marketing, các lý thuyết về hành vi người dùng. Nhưng khi tôi hỏi về kinh nghiệm chạy một chiến dịch quảng cáo thực tế, bạn chỉ có thể kể về... bài tập lớn ở trường.
• Ứng viên B: Tốt nghiệp loại Khá từ một trường ít danh tiếng hơn. Nhưng bạn gửi kèm CV một đường link tới portfolio cá nhân. Trong đó, bạn trình bày chi tiết 3 dự án nhỏ bạn tự làm: một trang blog bạn xây dựng từ con số 0 và SEO lên top vài từ khóa ngách, một chiến dịch quảng cáo Facebook cho cửa hàng nhỏ của người quen với ngân sách 5 triệu đồng và bạn phân tích rõ ràng các chỉ số, và một kênh TikTok bạn tự xây dựng để review sách.

Quyết định cuối cùng: tại sao tôi chọn "người làm được việc"?

Tôi đã chọn ứng viên B mà không do dự nhiều. Vì sao? Vì portfolio của bạn ấy không chỉ cho thấy kỹ năng, nó còn cho thấy cả thái độ và tư duy. Bạn ấy đã chứng minh được rằng:

• Bạn có khả năng tự học và giải quyết vấn đề: Để xây dựng một blog, bạn phải tự tìm hiểu về domain, hosting, WordPress, SEO. Để chạy quảng cáo hiệu quả, bạn phải biết cách đọc số liệu, tối ưu và thử nghiệm (A/B testing).
• Bạn không ngại "làm bẩn tay": Bạn không chỉ nói về lý thuyết, bạn đã thực sự bắt tay vào làm, đối mặt với những vấn đề thực tế và tìm cách vượt qua. Bạn thậm chí còn chia sẻ về một chiến dịch quảng cáo đã thất bại và bạn đã học được gì từ nó. Đây là điều tôi đánh giá cực cao.
• Bạn có thể mang lại giá trị ngay lập tức: Tôi hoàn toàn tin tưởng rằng nếu giao cho bạn B một ngân sách và một nhiệm vụ, bạn sẽ biết phải bắt đầu từ đâu. Với bạn A, tôi sẽ phải dành thêm ít nhất 3-6 tháng để đào tạo.

Câu chuyện này cho thấy một sự thật quan trọng: portfolio – tập hợp các dự án, sản phẩm, kết quả bạn đã làm được – chính là bản CV mạnh mẽ nhất trong thế giới hiện đại. Nó là bằng chứng không thể chối cãi cho thấy tầm quan trọng của kỹ năng thực tế.

Giải mã bộ kỹ năng "đắt giá" giúp bạn bứt phá sự nghiệp

Vậy chúng ta cần tập trung vào những kỹ năng nào? Về cơ bản, chúng được chia thành hai nhóm chính. Việc hiểu rõ và cân bằng cả hai sẽ là chìa khóa cho sự phát triển của bạn.

Kỹ năng cứng (Hard skills): nền tảng không thể thiếu

Đây là những kỹ năng chuyên môn, kỹ thuật có thể đo lường được, là câu trả lời cho câu hỏi "Bạn làm được gì?". Ví dụ:

• Ngành Marketing: SEO, Google Ads, Content Writing, Phân tích dữ liệu.
• Ngành IT: Lập trình ngôn ngữ Python/Java, Quản trị hệ thống, An ninh mạng.
• Ngành Tài chính: Phân tích tài chính, Lập mô hình dự báo, Sử dụng phần mềm Kế toán.

Đây là điều kiện CẦN. Không có kỹ năng cứng, bạn thậm chí còn không có cơ hội bước vào vòng phỏng vấn.

Kỹ năng mềm (Soft skills): chất keo kết dính thành công

Đây là những kỹ năng thuộc về con người, tính cách, là câu trả lời cho câu hỏi "Bạn làm việc và tương tác với người khác như thế nào?". Đây chính là yếu tố giúp bạn đi xa và thăng tiến trong sự nghiệp.

• Giao tiếp & Thuyết trình: Bạn có giỏi chuyên môn đến đâu nhưng không thể trình bày ý tưởng của mình cho sếp và đồng nghiệp thì cũng vô ích.
• Tư duy phản biện & Giải quyết vấn đề: Khả năng nhìn nhận một vấn đề từ nhiều góc độ và đưa ra giải pháp hiệu quả.
• Làm việc nhóm & Trí tuệ cảm xúc: Khả năng hợp tác, thấu cảm và xây dựng mối quan hệ tốt với đồng nghiệp.

Một nhân viên giỏi là người có sự kết hợp hài hòa giữa cả hai. Một lập trình viên xuất sắc (kỹ năng cứng) nhưng cũng biết cách giao tiếp để hiểu đúng yêu cầu của khách hàng (kỹ năng mềm) sẽ luôn được đánh giá cao hơn một người chỉ biết cắm đầu vào code.

Up-skilling và Re-skilling: "bảo hiểm" cho sự nghiệp của bạn

Trong bối cảnh hiện tại, bạn sẽ nghe nhiều về hai khái niệm này. Hiểu đơn giản là:

• Up-skilling (Nâng cao kỹ năng): Bạn đang là một chuyên viên content, bạn học thêm về SEO và phân tích dữ liệu để bài viết của mình tốt hơn, hiệu quả hơn. Tức là bạn làm sâu hơn, giỏi hơn trong chính lĩnh vực của mình.
• Re-skilling (Học kỹ năng mới): Bạn đang làm kế toán, nhưng nhận thấy Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tự động hóa nhiều công việc. Bạn quyết định học thêm về Phân tích dữ liệu (Data Analysis) để chuyển hướng sang một vai trò mới có tương lai hơn. Tức là bạn học một lĩnh vực mới để thích ứng.

Việc chủ động up-skilling và re-skilling chính là cách bạn tự "mua bảo hiểm" cho sự nghiệp của mình, đảm bảo bạn không bao giờ bị tụt hậu.

Lộ trình thông minh để xây dựng kỹ năng mà không cần quay lại giảng đường

Vậy làm thế nào để học kỹ năng thay vì bằng cấp một cách hiệu quả và tiết kiệm? Dưới đây là lộ trình 3 bước mà tôi tin rằng rất thực tế cho những người bận rộn.

Xác định kỹ năng "vàng" dựa trên nhu cầu thị trường

Đừng học một cách mông lung. Hãy dành thời gian lướt các trang tuyển dụng như LinkedIn, VietnamWorks, TopCV và tìm kiếm các vị trí công việc mà bạn mơ ước trong 2-3 năm tới. Đọc kỹ phần mô tả công việc và gạch ra những kỹ năng (cả cứng và mềm) được yêu cầu nhiều nhất. Đây chính là "kim chỉ nam" cho bạn biết thị trường đang thực sự cần gì.

Học đi đôi với hành: xây dựng portfolio cá nhân

Thay vì chỉ học lý thuyết suông, hãy áp dụng ngay lập tức. Có rất nhiều khóa học online chất lượng cao trên Coursera, Udemy, edX, LinkedIn Learning với chi phí hợp lý. Quan trọng là sau mỗi khóa học, bạn phải tạo ra một "sản phẩm".

• Học về thiết kế web? Hãy tự làm một trang web đơn giản cho chính mình.
• Học về viết lách? Hãy bắt đầu một blog cá nhân.
• Học về phân tích dữ liệu? Hãy tìm một bộ dữ liệu công khai và tự làm một bài phân tích.

Những "sản phẩm" này chính là tài sản quý giá trong portfolio của bạn, là bằng chứng sống động nhất về năng lực của bạn.

Tìm kiếm sự dẫn dắt và học hỏi từ cộng đồng

Đừng đi một mình. Hãy tìm một người cố vấn (mentor) – một người đi trước trong ngành có thể cho bạn lời khuyên và định hướng. Tham gia các cộng đồng, hội thảo, nhóm trên Facebook/LinkedIn liên quan đến lĩnh vực của bạn. Việc học hỏi từ kinh nghiệm thành công và cả thất bại của người khác sẽ giúp bạn tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức.

Đừng vứt bỏ tấm bằng, hãy biến nó thành bệ phóng

Nói đến đây, có thể bạn sẽ nghĩ rằng tấm bằng đại học là vô giá trị. Hoàn toàn không phải vậy! Nó không phải là tấm vé vạn năng, nhưng nó là một bệ phóng rất tốt. Tấm bằng cho bạn tư duy nền tảng, khả năng nghiên cứu, các mối quan hệ và một "bằng chứng" về sự kiên trì của bạn trong suốt 4-5 năm.

Vấn đề không phải là kỹ năng và bằng cấp, cái nào tốt hơn. Người thành công là người biết kết hợp sức mạnh của cả hai. Hãy xem tấm bằng là nền móng, và những kỹ năng thực tế bạn xây dựng là những tầng lầu vững chắc giúp bạn vươn cao hơn.

Hành động ngay hôm nay để định hình tương lai của bạn

Thế giới sẽ không chậm lại để chờ chúng ta. Sự hoang mang, lo lắng về giá trị của tấm bằng là có thật, nhưng việc ngồi yên và lo sợ sẽ không giải quyết được vấn đề. Thay vào đó, hãy xem đây là cơ hội để chủ động kiểm soát sự nghiệp của mình.

Tóm lại, thông điệp cốt lõi tôi muốn gửi đến bạn là: Năng lực thực sự của bạn được định nghĩa bởi những gì bạn có thể LÀM, chứ không chỉ bởi những gì bạn đã HỌC trên giấy tờ. Hãy đầu tư vào việc xây dựng những kỹ năng có thể tạo ra kết quả, xây dựng một portfolio thể hiện được năng lực đó, và bạn sẽ luôn là người được các nhà tuyển dụng săn đón.

Vậy, câu hỏi không phải là kỹ năng thực tế quan trọng hơn bằng cấp hay không, mà là: Kỹ năng cụ thể nào bạn sẽ bắt đầu xây dựng ngay từ tuần này? Hãy chia sẻ kế hoạch của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé, chúng ta cùng trao đổi!