"Work hard, dream big": Khi hoài bão lớn dần nuốt chửng niềm vui sống

9 giờ tối. Màn hình máy tính vẫn sáng rực, hắt những dòng code, những bảng biểu lên gương mặt đã thấm mệt của bạn. Ly cà phê đặt cạnh bên đã nguội từ bao giờ. Ngoài kia, thành phố đã lên đèn, còn bạn vẫn ở đây, miệt mài gõ những phím cuối cùng cho một mục tiêu lớn lao. Checklist công việc được đánh dấu thêm một gạch, nấc thang sự nghiệp dường như lại cao thêm một chút. Mọi thứ đang đi đúng hướng, đúng với "giấc mơ lớn" mà bạn hằng theo đuổi. Nhưng tại sao, giữa những thành tựu tưởng chừng rực rỡ ấy, lòng bạn lại trống rỗng đến lạ?

Cảm giác này có quen thuộc không? Một cảm giác tội lỗi len lỏi khi bạn nghĩ đến việc nghỉ ngơi. Một sự hoang mang mơ hồ khi nhận ra nụ cười của mình đã không còn trọn vẹn như trước. Chúng ta, những người trẻ đầy hoài bão, luôn được dạy rằng phải "work hard, dream big" – làm việc chăm chỉ, mơ những giấc mơ lớn. Nhưng có ai từng hỏi: Phải chăng chúng ta đang làm việc chăm chỉ để sống, hay chỉ đang sống để làm việc chăm chỉ? Đến một lúc nào đó, chính cái hoài bão rực cháy ấy lại âm thầm thiêu rụi niềm vui sống giản đơn của chúng ta.

Khi sự chăm chỉ trở thành chiếc lồng son: Nhận diện cái bẫy năng suất độc hại

Sự chăm chỉ vốn là một đức tính tốt đẹp, là động cơ đưa chúng ta tiến về phía trước. Nhưng trong xã hội hiện đại, nó đã bị bóp méo thành một thứ gọi là "văn hóa cày cuốc" hay năng suất độc hại (toxic productivity). Đó là một niềm tin ám ảnh rằng chúng ta phải liên tục làm việc, liên tục tối ưu, liên tục "có ích" trong từng giây phút. Thời gian trống đồng nghĩa với lãng phí. Nghỉ ngơi đồng nghĩa với tụt hậu.

Cái bẫy ngọt ngào này bắt đầu rất tinh vi. Nó là những lời khen "Em/cháu thật chăm chỉ" từ mọi người xung quanh. Nó là cảm giác thỏa mãn khi hoàn thành một danh sách công việc dài dằng dặc. Nó là sự ngưỡng mộ của đồng nghiệp khi bạn trả lời email lúc 11 giờ đêm. Dần dần, chúng ta nghiện cảm giác bận rộn đó. Chúng ta tự khoác lên mình chiếc áo của một "chiến binh", và thước đo giá trị bản thân không còn là sự bình yên nội tại, mà là số giờ làm việc, số dự án hoàn thành, số KPI đạt được.

Khi nào sự chăm chỉ vượt qua ranh giới lành mạnh và trở thành tự hủy hoại? Đó là khi:

• Bạn cảm thấy tội lỗi, lo lắng khi không làm gì cả, kể cả trong kỳ nghỉ.
• Sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn bị bỏ bê: những bữa ăn vội vàng, những đêm thiếu ngủ, những cuộc hẹn với bạn bè bị hủy bỏ.
• Các mối quan hệ xung quanh dần xa cách vì bạn không còn thời gian và tâm trí cho họ.
• Niềm vui của bạn chỉ đến từ thành tích công việc, trong khi những sở thích cá nhân, những khoảnh khắc đời thường trở nên nhạt nhẽo.
• Bạn rơi vào trạng thái kiệt sức vì công việc (burnout), cảm thấy cạn kiệt năng lượng, hoài nghi về năng lực và mất kết nối với ý nghĩa công việc.

Năng suất độc hại không phải là con đường dẫn đến thành công. Nó là con đường một chiều dẫn đến sự kiệt quệ, nơi bạn có thể có mọi thứ trong tay, trừ đi hạnh phúc và sự bình yên.

Ảo tưởng điểm đến "Arrival Fallacy": Tại sao chạm đến đích rồi vẫn thấy chơi vơi?

Một trong những lý do lớn nhất khiến chúng ta mắc kẹt trong vòng xoáy áp lực thành công chính là một hiệu ứng tâm lý có tên "Arrival Fallacy" – hay "ảo tưởng điểm đến". Đây là khái niệm được nhà tâm lý học tích cực Tal Ben-Shahar định nghĩa, chỉ niềm tin sai lầm rằng một khi chúng ta đạt được một mục tiêu cụ thể nào đó (được thăng chức, mua được nhà, đạt mức lương X...), chúng ta sẽ có được hạnh phúc vĩnh viễn.

Chúng ta tự nhủ: "Chỉ cần tôi lên được vị trí trưởng phòng, tôi sẽ hạnh phúc." "Chỉ cần tôi mua được căn hộ đó, tôi sẽ mãn nguyện." "Chỉ cần hoàn thành xong dự án khổng lồ này, tôi sẽ cho phép mình thư giãn." Chúng ta đặt toàn bộ niềm vui và sự bình yên của mình vào một "điểm đến" trong tương lai, và chấp nhận đánh đổi hiện tại bằng những chuỗi ngày căng thẳng, mệt mỏi.

Nhưng sự thật là gì? Khi bạn thực sự chạm đến cái đích đó, cảm giác hưng phấn và hạnh phúc có thể rất mãnh liệt, nhưng nó thường ngắn ngủi một cách đáng ngạc nhiên. Sau vài ngày, vài tuần, cảm giác đó phai nhạt. Bộ não của chúng ta nhanh chóng thích nghi với trạng thái "bình thường mới", và rồi nó lại đặt ra một mục tiêu khác, xa hơn, lớn hơn. Vòng lặp lại tiếp tục: nỗ lực – hy sinh – đạt mục tiêu – hụt hẫng – và lại đặt mục tiêu mới.

"Arrival Fallacy" giải thích tại sao rất nhiều người thành công về mặt vật chất lại cảm thấy trống rỗng. Họ đã dành cả thanh xuân để leo lên đỉnh núi, để rồi khi đứng trên đó, họ nhận ra khung cảnh không đẹp như họ tưởng, và họ chẳng biết phải đi đâu tiếp theo. Họ đã nhầm lẫn giữa việc đạt được mục tiêu và việc tìm thấy hạnh phúc. Đây cũng chính là khởi đầu cho câu chuyện của Minh.

Câu chuyện của Minh: Từ đỉnh cao sự nghiệp đến vực sâu burnout

Hành trình chạm đến đỉnh cao và rơi xuống đáy của sự kiệt quệ

Minh là một lập trình viên xuất sắc. Ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, cậu đã nổi tiếng với tư duy logic sắc bén và đam mê cháy bỏng với những dòng code. Ra trường, Minh nhanh chóng gia nhập một công ty công nghệ hàng đầu và trở thành ngôi sao đang lên. "Work hard, dream big" là câu thần chú của cậu. Minh sẵn sàng ở lại văn phòng đến khuya để sửa một lỗi nhỏ, sẵn sàng dành cả cuối tuần để học một ngôn ngữ lập trình mới. Cậu tin rằng mọi sự hy sinh bâyà là xứng đáng cho "giấc mơ lớn": trở thành một Tech Lead tài ba trước tuổi 30.

Và Minh đã làm được. Năm 29 tuổi, cậu chính thức được bổ nhiệm vào vị trí Trưởng nhóm Kỹ thuật, quản lý một đội gồm những lập trình viên tài năng không kém. Bữa tiệc ăn mừng diễn ra hoành tráng. Lời chúc tụng, sự ngưỡng mộ của mọi người khiến Minh cảm thấy mình đang đứng trên đỉnh thế giới. Cậu đã đến được "cái đích" mà mình khao khát.

Nhưng niềm vui ấy chẳng kéo dài được bao lâu. Áp lực từ vị trí mới ập đến như một cơn sóng thần. Minh không chỉ code, cậu còn phải quản lý con người, họp hành, báo cáo, và chịu trách nhiệm cho sự thành bại của cả dự án. Thời gian dành cho việc viết code – thứ cậu yêu thích nhất – ngày càng ít đi. Những đêm thức trắng không còn vì đam mê, mà vì lo lắng. Minh bắt đầu cáu kỉnh với đồng nghiệp, xa cách với gia đình. Những buổi chơi game cùng bạn bè, những chiều đá bóng, những sở thích từng giúp cậu giải tỏa căng thẳng dần bị gạt sang một bên với lý do "không có thời gian".

Minh rơi vào trạng thái burnout trầm trọng. Cậu mất ngủ triền miên, tim đập nhanh mỗi khi nghe tiếng chuông thông báo email, và đáng sợ hơn cả, cậu không còn cảm thấy hứng thú khi nhìn vào những dòng code nữa. Giấc mơ lớn đã đạt được, nhưng cái giá phải trả là sự cạn kiệt cả về thể chất lẫn tinh thần. Cậu đứng trên đỉnh cao, nhưng lại cô độc và trống rỗng hơn bao giờ hết.

Khoảnh khắc "bừng tỉnh": Khi một buổi chiều đi dạo không mục đích lại ý nghĩa hơn mọi KPI

Sự sụp đổ đến vào một buổi chiều thứ Sáu. Sau một cuộc họp căng thẳng, Minh cảm thấy lồng ngực mình đau nhói. Cậu không thể thở được. Đồng nghiệp phải đưa cậu vào phòng y tế của công ty. Bác sĩ kết luận cậu bị rối loạn lo âu do căng thẳng kéo dài và yêu cầu cậu phải nghỉ ngơi hoàn toàn ít nhất một tuần.

Những ngày đầu nghỉ ở nhà, Minh vẫn không yên. Cảm giác tội lỗi vì "bỏ rơi" công việc giày vò cậu. Nhưng đến ngày thứ ba, vì quá tù túng, cậu quyết định đi dạo quanh công viên gần nhà. Cậu không mang theo điện thoại, không có mục đích, chỉ bước đi. Lần đầu tiên sau nhiều năm, Minh thực sự để ý đến màu xanh của lá, cảm nhận được làn gió mát mẻ mơn man trên da, và lắng nghe tiếng trẻ con cười đùa. Cậu ngồi xuống một chiếc ghế đá, nhìn những đám mây lững lờ trôi.

Không có deadline, không có KPI, không có áp lực nào cả. Chỉ có cậu và hiện tại. Trong khoảnh khắc bình yên đến lạ lùng đó, một nhận thức chợt lóe lên trong đầu Minh: "Đã bao lâu rồi mình không cảm thấy nhẹ nhõm như thế này?". Buổi chiều đi dạo vô nghĩa đó, hóa ra lại là điều ý nghĩa nhất cậu làm được cho bản thân trong suốt nhiều năm qua. Nó ý nghĩa hơn mọi dòng code hoàn hảo, mọi dự án thành công.

Bài học từ trạm nghỉ: Ước mơ là hành trình, không phải đích đến

Khoảnh khắc "bừng tỉnh" đó đã thay đổi hoàn toàn góc nhìn của Minh. Cậu nhận ra mình đã mắc kẹt trong "ảo tưởng điểm đến". Cậu đã quá tập trung vào việc chinh phục các nấc thang sự nghiệp mà quên mất lý do mình bắt đầu: niềm vui khi tạo ra những sản phẩm công nghệ hữu ích. Cậu nhận ra rằng hạnh phúc là gì không phải là một danh hiệu hay một con số trong tài khoản ngân hàng.

Minh học được một bài học xương máu: Ước mơ không phải là một điểm đến duy nhất để rồi khi tới nơi thì mọi thứ kết thúc. Ước mơ là một con đường, một hành trình. Và trên hành trình đó, ngoài những đoạn đường phải tăng tốc, nhất định phải có những trạm dừng để nghỉ ngơi, để nạp lại năng lượng, để ngắm nhìn cảnh vật xung quanh. Những "trạm nghỉ" đó không phải là sự lãng phí, mà là một phần thiết yếu của cuộc hành trình, giúp chúng ta đi xa hơn và bền bỉ hơn.

Không phải hạ thấp hoài bão, mà là làm cho nó "giàu có" hơn

Câu chuyện của Minh không phải là lời kêu gọi bạn từ bỏ hoài bão hay ngừng nỗ lực. Phát triển bản thân và vươn tới những mục tiêu lớn lao là một nhu cầu chính đáng. Vấn đề không nằm ở "dream big", mà nằm ở cách chúng ta định nghĩa "giấc mơ" đó. Một giấc mơ chỉ xoay quanh sự nghiệp, tiền bạc và danh vọng là một giấc mơ "nghèo nàn".

Tái định nghĩa thành công nghĩa là làm cho giấc mơ của bạn trở nên "giàu có" hơn. Hãy thêm vào đó những yếu tố khác: sức khỏe tinh thần và thể chất, những mối quan hệ sâu sắc, thời gian cho sở thích cá nhân, những khoảnh khắc sống trọn vẹn trong hiện tại. Thành công thực sự không phải là một đường thẳng đi lên, mà là một vòng tròn trọn vẹn của nhiều khía cạnh trong cuộc sống. Đó là khi bạn vừa có thể là một nhân viên xuất sắc, vừa có thể là một người bạn tốt, một người con hiếu thảo, và quan trọng nhất, một người hạnh phúc với chính mình. Đó chính là tìm lại cân bằng cuộc sống.

3 "công tắc" bật lại niềm vui: Chiến lược sạc pin cho người nhiều tham vọng

Thay đổi một thói quen đã ăn sâu không hề dễ dàng. Nhưng bạn có thể bắt đầu bằng những hành động nhỏ, những "công tắc" giúp bạn dần chuyển từ trạng thái quản lý thời gian sang quản lý năng lượng, từ việc chỉ sống cho tương lai sang trân trọng hiện tại.

• Lên lịch cho sự lười biếng một cách nghiêm túc: Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng đây là bước đầu tiên để phá vỡ cảm giác tội lỗi khi nghỉ ngơi. Hãy nhìn vào lịch làm việc của bạn và đặt vào đó những khoảng thời gian "không làm gì cả". Đó có thể là 30 phút ngồi yên nghe một bản nhạc, một buổi chiều cuối tuần không có kế hoạch, hoặc một ngày phép chỉ để ở nhà đọc sách. Hãy đối xử với những cuộc hẹn "lười biếng" này một cách nghiêm túc như một cuộc họp với khách hàng quan trọng. Đây là lúc bạn sạc lại năng lượng sáng tạo và tinh thần.
• Tìm kiếm "trạng thái dòng chảy" (flow) ngoài công việc: "Trạng thái dòng chảy" là khi bạn hoàn toàn đắm chìm vào một hoạt động mình yêu thích đến mức quên đi thời gian và mọi thứ xung quanh. Với Minh, đó từng là code. Nhưng khi công việc trở thành áp lực, "dòng chảy" biến mất. Hãy tìm kiếm hoặc khơi dậy lại một sở thích ngoài công việc có thể mang lại cho bạn cảm giác này. Đó có thể là vẽ tranh, chơi một loại nhạc cụ, làm vườn, nấu ăn, hay chạy bộ. Những hoạt động này giúp não bộ được "nghỉ ngơi chủ động" và mang lại cảm giác thành tựu và niềm vui thuần khiết, không gắn với bất kỳ KPI nào.
• Thực hành lòng biết ơn với những điều nhỏ bé: Burnout thường đi kèm với cảm giác tiêu cực và chỉ tập trung vào những gì chưa đạt được. Để chống lại điều này, hãy tạo một thói quen đơn giản mỗi ngày: trước khi đi ngủ, hãy nghĩ về hoặc viết ra 3 điều nhỏ bé trong ngày khiến bạn cảm thấy biết ơn. Đó có thể là một ly cà phê ngon, một cuộc trò chuyện vui vẻ với đồng nghiệp, hay khoảnh khắc nhìn thấy hoàng hôn trên đường về nhà. Việc này giúp bạn tái kết nối với những niềm vui giản dị, dịch chuyển sự tập trung từ áp lực thành công sang sự đủ đầy của hiện tại. Đây là một bước nhỏ để thực hành sống chậm lại.

Hành trình work hard, dream big không nhất thiết phải là một con đường khổ hạnh. Nó có thể là một cuộc phiêu lưu thú vị và trọn vẹn, nếu chúng ta biết cách trân trọng cả hành trình lẫn đích đến. Hãy nhớ rằng, bạn không phải là một cỗ máy năng suất. Bạn là một con người, với nhu cầu được nghỉ ngơi, được kết nối và được tận hưởng cuộc sống.

Thành công không phải là một danh sách những thứ cần gạch đi. Nó là chất lượng của từng ngày bạn sống. Niềm vui đích thực không chỉ nằm ở khoảnh khắc bạn đứng trên đỉnh vinh quang, mà còn ẩn náu trong từng bước chân bạn đi trên con đường chinh phục nó. Và quan trọng nhất, nghỉ ngơi không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối hay thất bại. Đó là một chiến lược thông minh của những người muốn đi đường dài.

Tối nay, hãy thử gấp laptop lại sớm hơn 30 phút. Đừng dùng khoảng thời gian đó để lướt mạng xã hội. Hãy dùng nó để làm một điều bạn thực sự muốn. Một điều nhỏ thôi. Vì có lẽ, giấc mơ lớn được xây dựng không chỉ bằng những giờ làm việc cật lực, mà còn bằng những khoảnh khắc nhỏ bé ta dành cho chính mình.