10 Thói Quen Gây Suy Thận: Tổng Quan, Dấu Hiệu & Phòng Ngừa | Tiny Tips

Trong bối cảnh lối sống hiện đại và chế độ ăn uống thay đổi, suy thận đang trở thành một thách thức sức khỏe toàn cầu, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, đặc biệt là người trẻ. Tình trạng này không chỉ gây tổn hại nghiêm trọng đến chức năng thận mà còn kéo theo nhiều hệ lụy sức khỏe nguy hiểm, đòi hỏi các phương pháp điều trị tốn kém như lọc máu hay ghép thận. Để bảo vệ sức khỏe thận, việc nhận diện và loại bỏ các thói quen gây hại thận là vô cùng cần thiết.

Thận, hai cơ quan hình hạt đậu nằm ở vùng lưng dưới, hai bên cột sống, đóng vai trò sống còn trong cơ thể. Chúng thực hiện chức năng lọc máu, loại bỏ các chất thải và độc tố, đồng thời duy trì sự cân bằng điện giải, điều hòa huyết áp và sản xuất hormone quan trọng. Khi thận bị tổn thương, khả năng lọc suy giảm, dẫn đến sự tích tụ chất độc hại, gây ra bệnh suy thận.

Suy Thận Là Gì? Phân Loại Và Mức Độ Nguy Hiểm

Bệnh suy thận mô tả tình trạng chức năng thận bị suy giảm, khiến thận không thể thực hiện đầy đủ nhiệm vụ lọc máu và loại bỏ chất thải. Theo các chuyên gia y tế, suy thận được chia thành hai dạng chính:

• Suy thận cấp tính: Là tình trạng tổn thương thận xảy ra đột ngột trong thời gian ngắn. Nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, chức năng thận có thể hồi phục hoàn toàn hoặc một phần đáng kể.
• Suy thận mạn tính: Là bệnh lý kéo dài, tiến triển chậm và thường không thể phục hồi hoàn toàn. Các biện pháp điều trị chủ yếu nhằm làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và kiểm soát các biến chứng, tránh dẫn đến suy thận giai đoạn cuối cần lọc máu hoặc ghép thận.

Những người mắc các bệnh lý như tiểu đường hoặc cao huyết áp có nguy cơ cao phát triển bệnh thận mạn tính.

10 Thói Quen Gây Hại Nghiêm Trọng Cho Sức Khỏe Thận

Tổ chức Quỹ Thận Quốc gia Hoa Kỳ đã cảnh báo về 10 thói quen phổ biến có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận. Việc nhận thức và thay đổi những thói quen này là chìa khóa để phòng ngừa suy thận hiệu quả.

Lạm Dụng Thuốc Giảm Đau

Việc sử dụng quá mức các loại thuốc giảm đau không kê đơn, đặc biệt là nhóm thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như ibuprofen, naproxen, có thể gây tổn thương thận nghiêm trọng. Nguy cơ này tăng cao ở những người có sẵn các yếu tố nguy cơ như mất nước, suy tim, hoặc đã mắc bệnh thận mạn tính. Để bảo vệ thận, hãy luôn tuân thủ liều lượng khuyến cáo và tham khảo ý kiến bác sĩ về thời gian sử dụng an toàn nhất.

Tiêu Thụ Quá Nhiều Muối

Chế độ ăn giàu natri từ muối ăn là nguyên nhân hàng đầu gây tăng huyết áp, từ đó gây áp lực và tổn hại đến các mạch máu nhỏ trong thận. Để giảm gánh nặng cho thận, hãy hạn chế sử dụng muối trong nấu ăn và chế biến thực phẩm. Thay vào đó, bạn có thể nêm nếm món ăn bằng các loại thảo mộc và gia vị tự nhiên khác. Dần dần, vị giác sẽ điều chỉnh, giúp bạn dễ dàng hơn trong việc giảm lượng muối nạp vào cơ thể.

Ăn Nhiều Thực Phẩm Chế Biến

Thực phẩm chế biến sẵn thường chứa lượng lớn natri, đường bổ sung, chất béo không lành mạnh và các chất phụ gia nhân tạo, trong khi lại thiếu hụt chất xơ, protein và các dưỡng chất thiết yếu. Một khảo sát năm 2022 cho thấy những người thường xuyên ăn thực phẩm chế biến có nguy cơ mắc bệnh thận cao hơn 24%. Đối với người bệnh thận, việc kiểm soát lượng phốt pho trong các thực phẩm này cũng rất quan trọng vì nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến xương. Ưu tiên các loại thực phẩm tươi sống như trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt để cải thiện sức khỏe thận. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng về thận trước khi thay đổi đáng kể chế độ ăn.

Uống Không Đủ Nước

Nước là yếu tố then chốt giúp thận hoạt động hiệu quả, lọc và loại bỏ chất thải cùng natri ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Uống không đủ nước có thể làm giảm lượng nước tiểu, tăng nguy cơ hình thành sỏi thận do khoáng chất lắng đọng và cản trở hoạt động của thuốc điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI). Mặc dù nhu cầu nước có thể khác nhau tùy người, người lớn khỏe mạnh thường được khuyến nghị uống khoảng 1.5 – 2 lít nước mỗi ngày. Tuy nhiên, đối với bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối, lượng chất lỏng có thể cần được giới hạn theo chỉ định của bác sĩ.

Thiếu Ngủ

Giấc ngủ đủ giấc và chất lượng đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe tổng thể, bao gồm cả chức năng thận. Thận hoạt động theo nhịp sinh học tự nhiên của cơ thể, được điều hòa bởi chu kỳ ngủ-thức để điều phối quá trình làm việc trong suốt 24 giờ. Rối loạn giấc ngủ hoặc thiếu ngủ thường xuyên có thể ảnh hưởng đến nhịp sinh học, thay đổi huyết áp, hormone và các quá trình trao đổi chất, tất cả đều liên quan đến sức khỏe thận. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, thiếu ngủ kéo dài có thể tăng nguy cơ phát triển bệnh thận mạn tính thông qua tình trạng viêm và stress oxy hóa.

Ăn Quá Nhiều Protein Động Vật

Protein là thành phần thiết yếu cho cơ thể, nhưng thận có nhiệm vụ lọc các hợp chất chứa nitơ (ví dụ urê) được tạo ra từ quá trình chuyển hóa protein. Ở những người có nguy cơ hoặc đã có tổn thương thận, chế độ ăn quá giàu protein động vật có thể gây quá tải cho cầu thận (hyperfiltration) và đẩy nhanh tiến trình bệnh thận mạn tính. Các loại protein từ động vật như thịt đỏ, sữa, trứng cung cấp đầy đủ các axit amin thiết yếu nhưng một số có thể chứa nhiều chất béo không lành mạnh. Cá, gia cầm và sữa ít béo là lựa chọn tốt hơn cho tim mạch và sức khỏe thận. Việc điều chỉnh lượng protein, ưu tiên cân bằng giữa đạm động vật và thực vật, là rất quan trọng theo khuyến nghị dinh dưỡng cho người bệnh thận.

Tiêu Thụ Đường Quá Mức

Chế độ ăn nhiều đường có thể dẫn đến béo phì, kháng insulin, cao huyết áp và đái tháo đường type 2 – những yếu tố hàng đầu gây suy thận mạn tính. Thường xuyên ăn thực phẩm nhiều đường như nước ngọt, bánh kẹo, ngũ cốc tinh chế có thể gây rối loạn chuyển hóa và tổn thương các mạch máu nhỏ, bao gồm cả ở thận. Do đó, việc kiểm soát lượng đường hàng ngày bằng cách đọc kỹ thành phần sản phẩm đóng gói là rất quan trọng để phòng ngừa các bệnh chuyển hóa và bảo vệ thận.

Hút Thuốc Lá

Hút thuốc lá không chỉ gây hại cho phổi và tim mạch mà còn tác động tiêu cực trực tiếp đến thận. Khói thuốc lá làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, làm trầm trọng thêm các bệnh thận hiện có. Người hút thuốc thường có protein trong nước tiểu – một dấu hiệu cảnh báo tổn thương thận. Nguy cơ này cũng tồn tại ngay cả với những người hút thuốc thụ động.

Uống Rượu Bia Quá Mức

Tiêu thụ rượu bia quá mức có thể gây tổn hại cho thận thông qua nhiều cơ chế. Rượu làm thay đổi cách thận hoạt động, không chỉ trong việc lọc máu mà còn cả việc duy trì cân bằng chất lỏng trong cơ thể, dẫn đến tình trạng mất nước. Ngoài ra, uống nhiều rượu còn có thể gây tăng huyết áp – nguyên nhân hàng đầu của bệnh thận – và làm tổn thương gan, buộc thận phải làm việc vất vả hơn để bù đắp. Khi thói quen này kết hợp với hút thuốc lá, nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính có thể tăng cao hơn nữa do tác động tổng hợp lên hệ tim mạch và chuyển hóa.

Lối Sống Ít Vận Động

Mặc dù lối sống ít vận động không trực tiếp gây suy thận, nhưng nó làm tăng nguy cơ béo phì, cao huyết áp và rối loạn chuyển hóa đường – những yếu tố chính thúc đẩy bệnh thận mạn tính. Tập thể dục đều đặn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, giúp kiểm soát cân nặng, huyết áp và mức cholesterol. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng, bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối nếu tập thể dục thường xuyên và phù hợp có thể giảm tới 50% nguy cơ tử vong so với những người ít vận động.

Các Nguyên Nhân Chính Gây Suy Thận

Ngoài các thói quen sinh hoạt, bệnh suy thận còn có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân bệnh lý khác nhau.

Nguyên Nhân Gây Suy Thận Cấp Tính

Suy thận cấp thường do ba cơ chế chính: lưu lượng máu đến thận không đủ, các bệnh lý sẵn có tại thận trở nặng, hoặc đường tiểu bị tắc nghẽn. Một số nguyên nhân phổ biến khác bao gồm:

• Chấn thương mạnh gây mất máu nghiêm trọng, làm giảm cung cấp máu đến thận.
• Tình trạng mất nước nghiêm trọng do nôn mửa, tiêu chảy, hoặc không uống đủ nước.
• Tổn thương thận do nhiễm trùng huyết hoặc các phản ứng viêm toàn thân.
• Phì đại tuyến tiền liệt ở nam giới, gây tắc nghẽn đường tiểu.
• Thận bị ảnh hưởng do sử dụng một số loại thuốc độc hại hoặc tiếp xúc với chất độc.
• Các biến chứng thai kỳ nghiêm trọng như sản giật, tiền sản giật, hoặc hội chứng HELLP.

Nguyên Nhân Gây Suy Thận Mạn Tính

Nguy cơ cao mắc suy thận mạn tính thường liên quan đến các bệnh lý kéo dài hoặc không được kiểm soát tốt:

• Đái tháo đường không kiểm soát, gây tổn thương mạch máu nhỏ trong thận.
• Cao huyết áp kéo dài, gây áp lực lên các mạch máu thận.
• Viêm cầu thận: Viêm các đơn vị lọc máu nhỏ trong thận.
• Viêm ống thận mô kẽ: Viêm các ống nhỏ và mô xung quanh cầu thận.
• Bệnh thận đa nang: Sự phát triển của nhiều u nang chứa dịch trong thận.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu kéo dài do phì đại tuyến tiền liệt, sỏi thận, hoặc một số loại ung thư.
• Trào ngược bàng quang niệu quản, khiến nước tiểu chảy ngược từ bàng quang lên thận.
• Viêm đài bể thận tái phát nhiều lần, gây tổn thương cấu trúc thận.

Triệu Chứng Nhận Biết Bệnh Suy Thận

Một trong những thách thức lớn của suy thận là bệnh thường tiến triển âm thầm, không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Thận có khả năng tự bù trừ rất tốt, khiến nhiều người chỉ nhận ra khi bệnh đã trở nặng. Do đó, việc chú ý đến những dấu hiệu dù nhỏ nhất là rất quan trọng.

Nếu bạn nghi ngờ mình có thể mắc suy thận, hãy chú ý đến một số dấu hiệu đặc trưng sau:

• Cảm thấy uể oải, khó tập trung, giảm trí nhớ.
• Mệt mỏi, kiệt sức thường xuyên không rõ nguyên nhân.
• Mất ngủ kéo dài hoặc rối loạn giấc ngủ, ảnh hưởng đến nhịp sinh học của thận.
• Da khô ráp, có cảm giác ngứa ngáy dữ dội do tích tụ chất độc.
• Nước tiểu có những bất thường như: lượng nhiều hoặc ít bất thường, màu nhạt hoặc đậm hơn, có bọt (dấu hiệu protein trong nước tiểu) hoặc lẫn máu.
• Khó tiểu, cảm giác căng tức hoặc đau rát khi đi tiểu.
• Bọng mắt sưng to kéo dài, đặc biệt vào buổi sáng.
• Hoa mắt, chóng mặt, đôi khi kèm theo thiếu máu.
• Sưng phù ở bàn chân, mắt cá chân, tay, mặt, cổ do tích tụ dịch.
• Chán ăn, buồn nôn, nôn, giảm cân nhanh chóng không rõ nguyên nhân.
• Co giật cơ bắp, thường xuyên bị chuột rút do mất cân bằng điện giải.
• Tức ngực, khó thở do tích tụ dịch quanh phổi hoặc suy tim liên quan đến thận.
• Huyết áp cao khó kiểm soát.
• Hơi thở có mùi hôi hoặc mùi amoniac do tích tụ chất thải.
• Đau hoặc tức ở vùng hông lưng, có thể là dấu hiệu tổn thương thận.

Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời là yếu tố quyết định để làm chậm tiến triển của bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.