Bạn tôi chọn bình yên, tôi chọn bão giông: Có thực sự tồn tại một “cách sống đúng”?

Buổi cà phê cuối tuần, sau gần một năm, hội bạn thân chúng tôi mới có dịp ngồi lại đông đủ. Tiếng cười nói rộn rã lấp đầy góc quán quen. Nhưng rồi, như một quy luật bất thành văn, những câu chuyện dần chuyển hướng về một chủ đề quen thuộc: cuộc sống. "Dạo này lương lậu sao rồi?", "Bao giờ thì cho ăn cỗ cưới đây?", "Mua được nhà chưa?". Những câu hỏi tưởng chừng vô tư ấy bỗng ghim vào không gian một khoảng lặng kỳ lạ. Tôi nhìn An, trưởng phòng marketing của một tập đoàn lớn, đang gượng cười. Rồi nhìn Vy, cô bạn vừa bỏ phố về quê mở một tiệm sách nhỏ, tay vân vê mép cốc. Và rồi, tôi nhìn lại chính mình, một freelancer vẫn đang loay hoay với những dự án dang dở. Khoảnh khắc ấy, một câu hỏi vô hình treo lơ lửng trên đầu mỗi chúng tôi: Liệu con đường mình đang đi có thực sự "đúng"?

Chiếc hộp định kiến vô hình: Tại sao chúng ta luôn cố gắng “đo” cuộc đời nhau?

Chúng ta lớn lên cùng những "lộ trình chuẩn" được xã hội và gia đình vẽ sẵn: học một ngành hot, tìm một công việc ổn định, thăng tiến, kết hôn trước tuổi 30, sinh con, mua nhà, mua xe. Lộ trình ấy giống như một chiếc thước đo vô hình mà ai cũng cầm trên tay để tự đo mình và đo người khác. Khi ai đó chệch khỏi đường ray ấy, họ lập tức trở thành đối tượng của sự tò mò, và đôi khi, là cả sự phán xét.

Áp lực này không chỉ đến từ bên ngoài. Nó len lỏi vào tận sâu trong suy nghĩ của chúng ta, biến thành áp lực đồng trang lứa (peer pressure). Chúng ta lướt mạng xã hội, thấy bạn bè khoe ảnh đi du lịch châu Âu, nhận chức mới, hay khoe chiếc nhẫn cầu hôn lấp lánh. Một cảm giác nôn nao, phức tạp trỗi dậy – một hỗn hợp của sự ngưỡng mộ, ghen tị và cả nỗi sợ hãi. Nỗi sợ bị bỏ lại phía sau. Nỗi sợ rằng lựa chọn cuộc sống của mình là sai lầm, là kém cỏi.

Về mặt tâm lý học, đây là biểu hiện của "Động lực ngoại tại" (Extrinsic Motivation). Chúng ta hành động không phải vì niềm vui nội tại của công việc, mà vì những phần thưởng bên ngoài: tiền bạc, địa vị, sự công nhận của người khác. Khi động lực này chiếm ưu thế, chúng ta dễ dàng rơi vào cái bẫy so sánh, bởi vì những thước đo bên ngoài luôn hữu hình và dễ "đong đếm" hơn hạnh phúc bên trong. Chúng ta bắt đầu sống không phải để thỏa mãn chính mình, mà để "trông có vẻ thành công" trong mắt người khác. Nhưng liệu vẻ ngoài ấy có thực sự phản ánh câu chuyện bên trong?

Phía sau mỗi lựa chọn là một câu chuyện không ai kể

Trong buổi cà phê hôm ấy, tôi nhận ra rằng chúng tôi chỉ đang nhìn thấy những "tiêu đề" trong cuốn sách cuộc đời của nhau, mà bỏ qua toàn bộ nội dung chương hồi phức tạp bên trong. Mỗi con đường riêng đều có những đoạn bằng phẳng và cả những khúc gập ghềnh sỏi đá.

An – “Bão giông” giữa lòng thành phố

An là hình mẫu thành công mà nhiều người mơ ước. Ở tuổi 29, cô đã là trưởng phòng của một công ty đa quốc gia, thu nhập chín con số, sở hữu một căn hộ chung cư cao cấp và thường xuyên có những chuyến công tác nước ngoài sang chảnh. Trên Facebook, An là một "nữ cường" chính hiệu với những bộ vest thời thượng, những buổi họp căng thẳng và những bữa tối tại nhà hàng sang trọng.

Nhưng đó là An của mạng xã hội. An mà tôi biết, người bạn thân từ thuở đại học, lại đang vật lộn với một cơn bão khác. Cô ấy thường kết thúc một ngày làm việc vào lúc 10 giờ tối, bữa tối là đồ ăn nhanh đặt vội. Những tin nhắn của tôi lúc nửa đêm thường được An trả lời ngay lập tức, không phải vì cô mất ngủ, mà vì cô vẫn đang cặm cụi bên chiếc laptop. Cô kể về cảm giác kiệt sức triền miên, về những cơn đau dạ dày ngày một thường xuyên, và về sự cô đơn trống rỗng ngay giữa thành phố triệu dân. Thành tựu của An rất thật, nhưng cái giá phải trả cũng vậy. Đó là những buổi họp mặt gia đình vắng mặt, những cuộc hẹn với bạn bè bị hủy vào phút chót, và những cuối tuần chìm trong công việc thay vì nghỉ ngơi. Cô ấy đang trải qua một trạng thái mà các chuyên gia gọi là burnout – sự kiệt quệ về cả thể chất lẫn tinh thần do căng thẳng kéo dài.

Có lần An tâm sự với tôi, giọng lạc đi: "Nhiều lúc tao tự hỏi, mình cố gắng đến thế này để làm gì? Để được thăng chức, để có thêm tiền, rồi lại dùng tiền đó để chữa những căn bệnh do làm việc quá sức tạo ra à? Tao có mọi thứ mà mọi người nghĩ là cần phải có, nhưng sao tao lại không thấy hạnh phúc trọn vẹn?". Câu hỏi của An không phải là sự phủ nhận thành quả, mà là một tiếng thở dài cho cái giá của sự ổn định và thăng tiến mà cô đã chọn.

Vy – “Bình yên” nơi góc quán nhỏ

Trái ngược hoàn toàn với An, Vy đã có một quyết định táo bạo. Hai năm trước, cô từ bỏ công việc thiết kế đồ họa với mức lương ổn định ở Sài Gòn để về một thành phố biển yên tĩnh, mở một tiệm sách kiêm workshop nhỏ. Cuộc sống của Vy trên Instagram là một chuỗi ngày thơ mộng: những góc quán xinh xắn, những cuốn sách hay, những buổi chiều pha trà và ngắm hoàng hôn trên biển. Cô theo đuổi một cách sống khác biệt, gần hơn với khái niệm sống tối giản và tập trung vào trải nghiệm.

Nhưng "bình yên" cũng có cái giá của nó. Vy đã phải đối mặt với sự phản đối kịch liệt từ gia đình, những người cho rằng quyết định của cô là "bồng bột" và "vô trách nhiệm với tương lai". Bình yên không có nghĩa là không có lo toan. Có những ngày, cả tiệm sách của Vy không có lấy một người khách. Cô phải tự mình lo tất cả mọi thứ, từ việc tìm nguồn sách, marketing, bán hàng, đến dọn dẹp. Nỗi lo về tiền thuê nhà, chi phí sinh hoạt và một tương lai tài chính bấp bênh luôn thường trực.

Tôi nhớ Vy từng gọi cho tôi, giọng đầy hoang mang: "Tao có đang ảo tưởng không mày? Nhìn An và chúng mày có sự nghiệp vững chắc, tao cũng thấy sốt ruột. Liệu đam mê có nuôi sống được mình không, hay cuối cùng tao sẽ phải hối hận vì đã từ bỏ tất cả?". Vy có tự do, có thời gian cho bản thân, có những kết nối sâu sắc với cộng đồng nhỏ của mình, nhưng cô cũng có những đêm mất ngủ vì nỗi lo "cơm áo gạo tiền". Sự bình yên của Vy không phải là một trạng thái tĩnh lặng tuyệt đối, mà là một sự lựa chọn đánh đổi, một cuộc chiến thầm lặng để giữ cho ngọn lửa đam mê không bị dập tắt bởi thực tế khắc nghiệt.

Vậy, “hạnh phúc” thực sự nằm ở đâu?

Câu chuyện của An và Vy cho thấy một sự thật quan trọng: không có con đường nào là hoàn toàn trải hoa hồng. "Bão giông" của sự nghiệp mang lại thành tựu vật chất nhưng có thể lấy đi sức khỏe và sự cân bằng. "Bình yên" của đam mê mang lại sự tự do tinh thần nhưng có thể đi kèm với bất an tài chính. Vậy, đâu mới là định nghĩa thành công thực sự? Và ý nghĩa cuộc sống nằm ở đâu?

Câu trả lời có lẽ nằm ở việc thấu hiểu chính bản thân mình. Quay lại với tâm lý học, điều làm nên sự khác biệt trong lựa chọn của An và Vy chính là "Động lực nội tại" (Intrinsic Motivation). Đây là nguồn năng lượng thúc đẩy chúng ta làm một việc gì đó vì bản thân nó mang lại niềm vui, sự thỏa mãn và cảm giác ý nghĩa, chứ không phải vì các yếu tố bên ngoài. Vy đã can đảm đi theo động lực nội tại của mình, dù phải đối mặt với nhiều rủi ro. An, dù rất thành công nhờ động lực ngoại tại, dường như đang đi tìm lại tiếng nói nội tại đã bị lấn át bởi áp lực công việc.

Khái niệm "Ikigai" của người Nhật có thể giúp chúng ta soi chiếu rõ hơn. Ikigai được xem là "lý do để bạn thức dậy mỗi sáng", là điểm giao thoa của bốn vòng tròn:

• Điều bạn yêu thích
• Điều bạn giỏi
• Điều thế giới cần
• Điều giúp bạn kiếm ra tiền

An có thể đang rất mạnh ở vòng tròn "điều bạn giỏi" và "điều giúp bạn kiếm ra tiền", nhưng cô cần khám phá thêm "điều bạn yêu thích". Ngược lại, Vy đang sống trọn vẹn với "điều bạn yêu thích" nhưng lại đang chật vật với vòng tròn "điều giúp bạn kiếm ra tiền". Cả hai đều không sai. Họ chỉ đơn giản là đang trên hành trình khám phá và cân bằng các yếu tố trong Ikigai của riêng mình. Hạnh phúc không phải là một đích đến cố định, mà là một trạng thái cân bằng động, một sự hài hòa giữa những gì ta mong muốn và những gì cuộc sống mang lại trên chính con đường ta đã chọn.

Viết tiếp câu chuyện của riêng mình

Cuộc cà phê hôm ấy kết thúc trong sự thấu hiểu, không còn những so sánh ngầm hay những tiếng thở dài. Chúng tôi nhận ra rằng, việc cố gắng tìm ra một "cách sống đúng" duy nhất là một nỗ lực vô ích và mệt mỏi. Thay vào đó, có lẽ chúng ta nên học cách trở thành một độc giả bao dung hơn với câu chuyện của người khác và một tác giả dũng cảm hơn cho câu chuyện của chính mình.

Nếu bạn cũng đang cảm thấy lạc lõng giữa những ngã rẽ, hãy nhớ rằng:

1. Không có con đường nào là hoàn hảo. Mỗi lựa chọn đều có những được - mất riêng. Thay vì mơ mộng về con đường của người khác, hãy học cách đối mặt và giải quyết những thử thách trên con đường của bạn.
2. Giá trị của một lựa chọn nằm ở sự phù hợp với chính bạn. Một cuộc sống có ý nghĩa là một cuộc sống mà ở đó, bạn cảm thấy được là chính mình, được sống với những giá trị cốt lõi của bản thân, dù cho nó có khác biệt với số đông. Hãy sống cho bản thân, không phải cho những kỳ vọng của người khác.
3. Hãy học cách trân trọng hành trình của mình và thấu cảm cho người khác. Ai cũng đang chiến đấu trong một trận chiến mà bạn không hề hay biết. Thay vì phán xét, hãy dành cho nhau sự tôn trọng và thấu cảm. Thành công của bạn không làm giảm giá trị của người khác, và ngược lại.

Hôm nay, hãy thử dành 5 phút để viết ra điều bạn biết ơn nhất trên con đường mình đã chọn, dù nó đang "bình yên" hay đầy "bão giông". Bởi vì hành trình đó, với tất cả những vui buồn và thử thách, chính là thứ đã tạo nên bạn của ngày hôm nay.