Hóa ra, ý nghĩa cuộc sống không phải để tìm, mà là để tạo tác

Buổi sáng đầu tiên thức dậy trong căn hộ mà bạn đã đánh đổi bằng cả tuổi trẻ, bạn nghĩ mình sẽ cảm thấy gì? Hân hoan? Tự hào? Hay một cảm giác bình yên trọn vẹn?

Có lẽ. Nhưng cũng có thể, bạn sẽ thấy một điều khác, một điều lạ lùng đến khó tả. Đó là cảm giác trống rỗng. Mùi sơn mới còn hăng, ánh nắng sớm xuyên qua khung cửa sổ chưa rèm, và không gian rộng lớn đến mức tiếng thở của bạn cũng có vẻ lạc lõng. Bạn đã đạt được nó rồi. Cái đích lớn nhất, mục tiêu rõ ràng nhất mà bạn theo đuổi suốt những năm qua. Bạn đã đứng trên đỉnh ngọn núi của chính mình. Nhưng tại sao, quang cảnh từ trên đây lại không lấp lánh như bạn từng tưởng tượng? Tại sao sau khoảnh khắc ăn mừng ngắn ngủi, thứ còn lại chỉ là một khoảng lặng mênh mông và câu hỏi cứa vào lòng: "Rồi sao nữa?"

Nếu cảm giác này quen thuộc, bạn không hề đơn độc. Rất nhiều người trong chúng ta, những người trẻ ở độ tuổi 25-35, sau khi đã có trong tay sự nghiệp, sự công nhận và những thành tựu vật chất nhất định, lại phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng hiện sinh thầm lặng. Chúng ta làm tất cả những điều "cần phải làm", chạy theo những mục tiêu mà xã hội mặc định là thành công, để rồi nhận ra mình đang đứng giữa một căn phòng đầy đủ tiện nghi nhưng tâm hồn lại trống hoác. Phải chăng, chúng ta đã đi tìm sai thứ? Hay đúng hơn, phải chăng ý nghĩa cuộc sống vốn dĩ không phải là một thứ để "tìm"?

Tại sao đích đến không mang lại hạnh phúc như ta tưởng?

Cảm giác hụt hẫng sau khi đạt được một mục tiêu lớn không phải là một thất bại cá nhân, nó là một hiện tượng tâm lý được nghiên cứu kỹ lưỡng, gọi là "vòng lặp khoái lạc" (hedonic treadmill). Hãy hình dung nó như một chiếc máy chạy bộ. Bạn nỗ lực chạy về phía trước, mồ hôi nhễ nhại, để đạt được một cột mốc nào đó. Khi chạm đến nó, bạn cảm thấy sung sướng trong chốc lát, nhưng rồi chiếc máy vẫn tiếp tục chạy, và bạn lại trở về vạch xuất phát của cảm xúc. Mức độ hạnh phúc của bạn nhanh chóng quay về trạng thái ban đầu, và bạn lại phải đặt ra một mục tiêu mới, xa hơn, để đuổi theo cảm giác thỏa mãn kế tiếp.

Việc mua được nhà, được thăng chức, hay có được món đồ ao ước cũng tương tự. Chúng là những cú hích dopamine mạnh mẽ nhưng ngắn hạn. Bộ não của chúng ta tiến hóa để thích nghi. Sự "đủ đầy" hôm nay sẽ trở thành "bình thường" của ngày mai. Chính cái bẫy tâm lý này khiến chúng ta tin rằng hạnh phúc tự thân và ý nghĩa cuộc đời là một kho báu ở cuối con đường, một phần thưởng chỉ được trao khi ta hoàn thành một nhiệm vụ vĩ đại nào đó. Chúng ta đánh cược toàn bộ sự viên mãn của mình vào một khoảnh khắc trong tương lai, để rồi khi tương lai ấy trở thành hiện tại, nó lại chẳng có gì đặc biệt.

Cú lừa lớn nhất của những mục tiêu chính là nó khiến ta lầm tưởng rằng "tôi của tương lai" – cái phiên bản đã có nhà, có xe, có chức vị – mới là phiên bản đáng giá. Còn "tôi của hiện tại" chỉ là một kẻ đang trên hành trình, một bản nháp cần được hoàn thiện. Sự tập trung vào đích đến đã vô tình tước đi giá trị của chính hành trình và khiến chúng ta cảm thấy trống rỗng ngay cả khi đã có tất cả.

Bạn là một công trình đang dang dở, không phải một bức tượng hoàn hảo

Nếu việc "tìm kiếm" ý nghĩa giống như đi tìm một chiếc chìa khóa vàng để mở cánh cửa hạnh phúc, thì có lẽ chúng ta nên thay đổi góc nhìn. Sẽ ra sao nếu ý nghĩa cuộc sống không phải là một vật thể tĩnh, một khám phá vĩ đại, mà là một quá trình động, một thứ được vun đắp và "tạo tác" mỗi ngày? Sẽ ra sao nếu bạn không phải là một nhà thám hiểm đi tìm kho báu, mà là một nghệ nhân đang tỉ mẩn tạo ra tác phẩm của đời mình?

Ý nghĩa là khu vườn bạn tự tay vun trồng, không phải kho báu cần khai quật

Nhà tâm lý học Viktor Frankl, người sống sót qua thảm họa diệt chủng Holocaust và là cha đẻ của liệu pháp ý nghĩa (Logotherapy), đã chỉ ra rằng con người không "tìm" thấy ý nghĩa, mà "tạo ra" nó qua ba con đường: qua công việc ta làm hoặc điều ta tạo ra; qua những gì ta trải nghiệm hoặc người ta gặp gỡ; và qua thái độ ta chọn khi đối mặt với những khổ đau không thể tránh khỏi.

Hãy nghĩ về ý nghĩa cuộc sống như một khu vườn. Nó không có sẵn ở đâu đó để bạn tìm thấy. Bạn phải là người chọn mảnh đất, gieo những hạt mầm đầu tiên, kiên nhẫn tưới nước, nhổ cỏ dại mỗi ngày. Có những ngày nắng đẹp, cây cối tốt tươi. Có những ngày bão giông, cây cối tả tơi. Nhưng chính hành động chăm sóc, vun trồng, vun trồng bằng tất cả sự chú tâm và tình yêu thương – bất kể thời tiết – mới là thứ mang lại ý nghĩa, chứ không phải hình ảnh một khu vườn hoàn hảo trong tương lai. Mỗi nhành cây bạn cắt tỉa, mỗi vốc đất bạn vun xới đều là một hành động "tạo tác" nên ý nghĩa cho chính bạn.

Chấp nhận "bạn của hiện tại" là món quà duy nhất bạn có

Triết học Khắc kỷ (Stoicism) dạy chúng ta một bài học quý giá: hãy tập trung vào những gì mình có thể kiểm soát (suy nghĩ, hành động, thái độ) và chấp nhận những gì ngoài tầm kiểm soát. Khi áp dụng vào việc tìm lại chính mình, điều này có nghĩa là ngừng ám ảnh về một "phiên bản hoàn hảo" trong tương lai và bắt đầu trân trọng con người bạn ngay lúc này.

"Bạn của hiện tại", với tất cả những lo toan, những thành tựu và cả những vết sẹo, chính là tất cả những gì bạn có. Bạn không phải là một bản nháp. Bạn là một tác phẩm nghệ thuật đang được hình thành. Chấp nhận điều này không có nghĩa là ngừng phát triển bản thân, mà là thay đổi động lực. Bạn không còn cải thiện bản thân vì cảm thấy thiếu sót, mà vì bạn yêu quý và muốn chăm sóc cho "công trình" này. Mỗi hành động nhỏ bạn làm hôm nay không phải để "sửa chữa" một phiên bản lỗi, mà là để thêm một nét vẽ đẹp đẽ vào bức tranh cuộc đời mình.

Chuyện của An: Từ căn hộ trống rỗng đến một tổ ấm

An, 30 tuổi, là trưởng phòng marketing của một công ty lớn. Suốt 8 năm trời, mục tiêu duy nhất của cô là mua được một căn hộ 2 phòng ngủ ở trung tâm thành phố. Cô làm việc quên ngày đêm, nhận thêm dự án ngoài, cắt giảm mọi chi tiêu không cần thiết. Ngày cầm trên tay chìa khóa căn hộ, cô đã khóc. Nhưng niềm vui đó chỉ kéo dài được vài ngày.

Những tuần sau đó, An sống trong chính ngôi nhà mơ ước của mình như một người ở trọ. Cô về nhà, gọi đồ ăn ngoài, xem TV rồi đi ngủ. Không gian rộng lớn, im ắng đến đáng sợ. Bức tường trắng toát, nội thất tối giản hiện đại càng làm cô cảm thấy trống rỗng và cô độc. Cô nhận ra mình đã chinh phục được mục tiêu, nhưng lại không biết phải "sống" trong thành quả đó như thế nào. Căn hộ là một "tài sản", nhưng nó chưa phải là "tổ ấm".

Một buổi chiều cuối tuần, quá chán nản với sự tẻ nhạt, An bỗng nảy ra một ý nghĩ. Cô ra cửa hàng vật liệu, mua một hộp sơn màu xanh bạc hà và một cây cọ. Cô dành cả ngày Chủ nhật để tự tay sơn lại bức tường phía sau sofa. Việc đó chẳng có gì to tát, nhưng khi giọt mồ hôi lăn trên má và ngắm nhìn bức tường đổi màu dưới bàn tay mình, cô cảm thấy một sự gắn kết lạ kỳ. Đó là dấu ấn đầu tiên của cô trong không gian này.

Hành động nhỏ đó đã khởi đầu cho một chuỗi "tạo tác" mới. Cô mua vài chậu cây nhỏ, đặt ở bệ cửa sổ và học cách chăm sóc chúng. Nhìn thấy mầm xanh nhú lên mỗi sáng mang lại cho cô một niềm vui giản dị. Rồi cô quyết định sắm một bộ dụng cụ làm bếp tử tế. Cuối tuần, cô mày mò nấu những món ăn mà mẹ vẫn hay làm, mời vài người bạn thân đến nhà. Tiếng cười nói, mùi thức ăn ấm nóng đã xua đi sự lạnh lẽo của căn hộ. Không gian đó lần đầu tiên được lấp đầy bằng sự sống, bằng kết nối, bằng những kỷ niệm mà chính cô tạo ra.

An nhận ra, ý nghĩa cuộc sống không nằm ở khoảnh khắc cô ký hợp đồng mua nhà. Nó nằm trong hành động tự tay sơn một bức tường, trong niềm vui khi thấy một cái cây ra lá mới, trong sự ấm áp khi chia sẻ bữa ăn với những người mình yêu thương. Cô đã ngừng tìm kiếm một cảm giác vĩ đại từ bên ngoài, và bắt đầu tự mình tạo ra những giá trị nhỏ bé, ý nghĩa từ bên trong. Căn hộ không còn là một cái đích, nó đã trở thành không gian để cô "tạo tác" nên cuộc sống mà cô thực sự muốn sống.

5 cách nhỏ để bạn bắt đầu "tạo tác" ý nghĩa mỗi ngày

Bạn không cần phải chờ đợi một cuộc khủng hoảng hay một mục tiêu lớn để bắt đầu. Ý nghĩa được dệt nên từ những sợi chỉ của thói quen hàng ngày. Dưới đây là vài gợi ý thực tế, dựa trên tâm lý học ứng dụng và thực hành chánh niệm, để bạn có thể bắt đầu hành trình sống cho bản thân và "tạo tác" ngay hôm nay:

• Chăm sóc một "khu vườn" nhỏ: "Khu vườn" ở đây có thể là bất cứ thứ gì đòi hỏi sự chăm sóc kiên định và mang lại cảm giác về sự phát triển. Đó có thể là một chậu cây trên ban công, một chú thú cưng, một blog cá nhân nơi bạn chia sẻ suy nghĩ, hay một kỹ năng mới bạn đang học (chơi guitar, học một ngôn ngữ). Hành động nuôi dưỡng một thứ gì đó lớn lên từng ngày sẽ mang lại một mục đích sống hữu hình và đầy ý nghĩa.
• Biến thói quen thành nghi thức: Chúng ta đều có những thói quen lặp đi lặp lại như uống cà phê, tắm, đi dạo. Thay vì thực hiện chúng một cách tự động, hãy biến chúng thành những nghi thức chánh niệm. Khi pha cà phê, hãy thực sự chú tâm vào mùi hương, vào dòng nước nóng, vào tiếng lách tách. Khi đi dạo, hãy cảm nhận lòng bàn chân chạm đất, làn gió lướt trên da. Biến những hành động vô tri thành những khoảnh khắc kết nối sâu sắc với hiện tại.
• Dành 15 phút "sáng tạo" vô mục đích: Mỗi ngày, hãy dành ra một khoảng thời gian ngắn để làm một việc sáng tạo mà không đặt nặng kết quả. Viết vài dòng suy nghĩ tự do, vẽ nguệch ngoạc, chơi một bản nhạc, sắp xếp lại một góc nhà. Mục đích không phải là để tạo ra một kiệt tác, mà là để tận hưởng quá trình "làm ra" một cái gì đó, để kết nối với bản năng sáng tạo nguyên sơ bên trong bạn.
• Kết nối chủ động và sâu sắc: Thay vì lướt mạng xã hội một cách thụ động, hãy chọn một người và gửi cho họ một tin nhắn hỏi thăm chân thành. Gọi một cuộc điện thoại cho bố mẹ không vì lý do gì cả. Lắng nghe câu chuyện của một người bạn với tất cả sự chú tâm. Việc xây dựng và vun đắp những mối quan hệ chất lượng là một trong những cách mạnh mẽ nhất để tạo ra ý nghĩa.
• Viết lại câu chuyện trong ngày của bạn: Trước khi đi ngủ, thay vì nghĩ về những gì chưa làm được, hãy dành 5 phút để viết ra một khoảnh khắc nhỏ trong ngày đã khiến bạn cảm thấy "sống" thực sự. Đó có thể là lúc bạn giúp một người lạ, lúc bạn cười phá lên vì một câu chuyện vui, hay lúc bạn ngắm hoàng hôn. Việc này giúp bạn rèn luyện bộ não tập trung vào những điều tích cực và nhận ra rằng cuộc sống của bạn, ngay cả trong những ngày bình thường nhất, cũng chứa đầy những khoảnh khắc ý nghĩa.

Hành trình đi tìm ý nghĩa cuộc sống có lẽ đã dẫn chúng ta đến một ngõ cụt, bởi vì thứ chúng ta cần không phải là một tấm bản đồ, mà là một bộ dụng cụ của người nghệ nhân.

Ý nghĩa không phải là một khám phá vĩ đại ở một nơi xa xôi, nó là những viên gạch nhỏ bạn tự tay đặt xuống mỗi ngày để xây nên ngôi nhà tâm hồn của mình. Hạnh phúc không nằm ở cảm giác chinh phục, nó nằm trong chính hành động "tạo tác" – hành động sơn một bức tường, trồng một cái cây, nấu một bữa ăn, viết một dòng chữ, chia sẻ một khoảnh khắc.

Và bạn, chính bạn, với đôi bàn tay, khối óc và trái tim của mình, chính là nghệ nhân của cuộc đời đó. Bạn không cần phải tìm kiếm sự cho phép từ ai, cũng không cần chờ đợi một thời điểm hoàn hảo. Bạn đã có đủ tất cả những gì cần thiết để bắt đầu.

Hôm nay, bạn sẽ "tạo tác" nên điều nhỏ bé ý nghĩa nào cho chính mình?