Những sai lầm phụ huynh thường mắc phải khi dạy con về sự thực dụng

Bạn đã bao giờ hứa sẽ thưởng tiền cho con nếu bé được điểm 10, hay "trả công" cho con khi bé dọn dẹp phòng ốc chưa? Hầu hết chúng ta đều đã từng. Chúng ta làm vậy với một ý định tốt đẹp: dạy con về giá trị của lao động và phần thưởng. Nhưng sâu thẳm trong lòng, một nỗi lo cứ len lỏi: "Liệu mình có đang vô tình biến con thành một đứa trẻ toan tính, chỉ làm việc tốt khi có lợi ích vật chất không?".

Đây không phải là nỗi lo của riêng bạn. Trong guồng quay của cuộc sống thành thị bận rộn, việc dùng tiền bạc như một "lối tắt" trong nuôi dạy con là điều rất dễ hiểu. Bài viết này sẽ không chỉ ra những sai lầm khi dạy con về sự thực dụng mà rất nhiều phụ huynh chúng ta đang mắc phải, mà còn cung cấp những giải pháp thông minh, dễ áp dụng ngay để giúp bạn nuôi dưỡng một đứa trẻ hiểu biết, thực tế nhưng không hề thực dụng.

Phân biệt ranh giới mong manh: "thực tế", "thực dụng" và "vật chất"

Trước khi đi vào các sai lầm cụ thể, chúng ta cần làm rõ những khái niệm dễ gây nhầm lẫn này. Việc hiểu đúng sẽ giúp bạn định hướng cách giáo dục con một cách chính xác.

"Thực tế": nền tảng của sự tự lập

Một đứa trẻ "thực tế" là một đứa trẻ hiểu rằng mọi thứ đều có giá của nó, không phải về tiền bạc mà là về công sức. Con hiểu rằng để có đồ chơi mới, bố mẹ phải đi làm; để có một bữa ăn ngon, ai đó phải bỏ thời gian nấu nướng. Đây là một đức tính cực kỳ quan trọng, là nền tảng cho sự tự lập và lòng biết ơn sau này. Dạy con sống thực tế là giúp con có trách nhiệm với bản thân và trân trọng công sức của người khác.

"Thực dụng": khi mọi thứ đều được quy ra tiền

Mặt trái của đồng xu chính là "thực dụng". Một đứa trẻ có tư duy thực dụng tiêu cực sẽ đặt câu hỏi "Con được gì?" trước mọi hành động, kể cả những việc thuộc về tình cảm hay trách nhiệm. Giúp đỡ bạn bè, thăm hỏi ông bà, hay làm việc nhà đều được quy đổi thành lợi ích vật chất. Mối quan hệ của con với thế giới xung quanh được xây dựng trên sự "trao đổi", chứ không phải sự kết nối và sẻ chia.

"Vật chất": công cụ, không phải mục đích

Việc mong muốn có một món đồ chơi đẹp, một bộ quần áo mới không phải là xấu. Vật chất là một phần của cuộc sống. Vấn đề chỉ nảy sinh khi con coi việc sở hữu vật chất là mục tiêu cuối cùng, là thước đo giá trị của bản thân và người khác. Vai trò của chúng ta là giúp con hiểu rằng vật chất chỉ là công cụ, là phần thưởng cho nỗ lực, chứ không phải là lý do duy nhất để nỗ lực.

Những "cái bẫy" ngọt ngào phụ huynh dễ dàng mắc phải

Nhận diện được những sai lầm này là bước đầu tiên để bạn có thể điều chỉnh phương pháp dạy con về tiền bạc của mình một cách hiệu quả hơn.

Biến tiền bạc thành thước đo cho mọi nỗ lực của con

Đây là sai lầm phổ biến nhất. "Được điểm 10 mẹ cho 50 nghìn", "Dọn phòng đi rồi bố thưởng tiền". Nghe có vẻ hợp lý, nhưng về lâu dài, nó sẽ bào mòn động lực tự thân của trẻ. Con sẽ học vì tiền, dọn nhà vì tiền, thay vì học vì kiến thức hay dọn dẹp để không gian sống sạch sẽ. Vô hình trung, chúng ta đã dạy con rằng: sự nỗ lực chỉ đáng giá khi nó được trả công bằng tiền.

So sánh điều kiện gia đình với người khác một cách tiêu cực

Những câu nói cửa miệng như "Nhìn con nhà người ta xem, bố mẹ giàu nên sướng thế đấy" hoặc "Con phải học cho giỏi để sau này giàu có, không phải khổ như bố mẹ" đều mang lại tác động tiêu cực. Cách nói này không tạo động lực, mà gieo vào đầu trẻ sự tự ti, lòng đố kỵ và một áp lực nặng nề rằng thành công chỉ được đo đếm bằng tiền bạc và sự giàu có.

Chỉ nói về "tiết kiệm" mà quên dạy cách "tạo ra giá trị"

Nhiều phụ huynh rất chú trọng dạy con tiết kiệm, bỏ heo đất, nhưng lại bỏ qua một vế quan trọng hơn: tiền từ đâu mà có? Nếu chỉ tập trung vào việc giữ tiền, trẻ sẽ có xu hướng sợ hãi chi tiêu, hoặc không hiểu được giá trị thực sự của đồng tiền. Việc dạy con quý trọng đồng tiền phải bắt đầu từ việc cho con hiểu tiền là kết quả của quá trình lao động, sáng tạo và tạo ra giá trị cho xã hội.

Né tránh các cuộc trò chuyện thẳng thắn về tài chính gia đình

Nhiều gia đình coi tiền bạc là chủ đề nhạy cảm, không muốn "vẽ đường cho hươu chạy". Nhưng chính sự im lặng này lại khiến trẻ tò mò và tự tìm hiểu thông tin từ những nguồn không chính xác. Hoặc tệ hơn, con không có bất kỳ khái niệm nào về tài chính, dẫn đến việc không biết quản lý chi tiêu khi lớn lên. Sự minh bạch có kiểm soát sẽ giúp con cảm thấy an toàn và có trách nhiệm hơn.

Bài học xương máu của tôi: suýt biến con thành 'cỗ máy tính điểm đổi quà'

Tôi cũng từng là một ông bố thành thị bận rộn, và tôi đã từng rất tự hào về "hệ thống phần thưởng" mà mình tạo ra cho cậu con trai 7 tuổi. Tôi lập một cái bảng rất chi tiết: điểm 10 môn Toán = 20.000đ, tự giác dọn phòng = 50.000đ/tuần, đọc xong một cuốn sách = 10.000đ. Ban đầu, hệ thống hoạt động hoàn hảo. Con trai tôi trở nên chăm chỉ lạ thường, phòng ốc luôn gọn gàng, điểm số cũng tăng lên.

Tôi đã nghĩ mình là một phụ huynh thông thái, cho đến một buổi chiều cuối tuần. Bà ngoại sang chơi và có nhờ cháu xách giúp một túi đồ khá nặng từ ngoài xe vào nhà. Con trai tôi lon ton chạy ra, nhưng thay vì xách vào ngay, nó ngước lên hỏi bà một câu khiến tôi chết lặng: "Bà trả con bao nhiêu tiền ạ?".

Khoảnh khắc đó, tôi nhận ra mình đã thất bại. Tôi đã biến con mình từ một đứa trẻ tình cảm thành một "cỗ máy" chỉ hành động khi có giao dịch. Sự giúp đỡ vô điều kiện, một biểu hiện cơ bản của tình thân, đã bị con tôi định giá. Tôi đã dạy con về tiền, nhưng lại quên dạy con về những thứ vô giá.

Tối hôm đó, tôi dẹp bỏ cái bảng "thành tích". Tôi ngồi xuống nói chuyện với con, không phải với tư cách một người cha đang răn dạy, mà là một người bạn. Tôi giải thích sự khác biệt giữa "trách nhiệm gia đình" (như dọn phòng, phụ giúp bố mẹ việc lặt vặt) và "công việc làm thêm". Trách nhiệm là việc chúng ta làm cho nhau vì chúng ta là một gia đình, không có tiền bạc ở đây. Còn công việc làm thêm là những nhiệm vụ đặc biệt, không thường xuyên (như phụ tôi rửa xe, dọn kho) thì có thể có một phần thưởng nhỏ.

Bài học lớn nhất tôi rút ra là: Phần thưởng tốt nhất cho sự nỗ lực không phải lúc nào cũng là tiền. Nó có thể là sự công nhận, là thời gian chất lượng bên nhau, là một trải nghiệm mới. Và đó chính là cách tôi xây dựng lại hệ thống của mình.

Xây dựng tư duy tài chính lành mạnh: các giải pháp "life-hack" cho cha mẹ bận rộn

Từ sai lầm của bản thân và những gì học hỏi được, tôi đã đúc kết một vài cách tiếp cận thông minh, dễ áp dụng mà bạn có thể thử ngay hôm nay để giáo dục tài chính cho trẻ một cách lành mạnh.

Tạo "hệ thống phần thưởng" dựa trên trải nghiệm, không phải vật chất

Thay vì thưởng tiền, hãy thưởng những trải nghiệm gắn kết gia đình. Ví dụ: "Nếu con hoàn thành tốt việc học tuần này, cuối tuần cả nhà mình sẽ cùng nhau đi công viên nước" hoặc "Khi con đọc xong cuốn sách này, con sẽ được quyền chọn bộ phim cho cả nhà xem vào tối thứ Bảy". Những phần thưởng này vừa tạo động lực, vừa bồi đắp tình cảm gia đình, dạy cho con rằng niềm vui và hạnh phúc đến từ những khoảnh khắc bên nhau chứ không phải từ tiền bạc.

Biến con thành "giám đốc tài chính nhí" qua ba chiếc hũ

Đây là phương pháp kinh điển nhưng luôn hiệu quả. Hãy cho con một khoản tiền tiêu vặt nhỏ hàng tuần (không gắn với việc nhà hay điểm số) và ba chiếc hũ có dán nhãn: CHI TIÊU - TIẾT KIỆM - CHIA SẺ.

• Chi tiêu: Khoản con được dùng cho những sở thích nhỏ.
• Tiết kiệm: Khoản dành cho một mục tiêu lớn hơn (một món đồ chơi đắt tiền, một cuốn sách hay).
• Chia sẻ: Khoản dùng để mua một món quà nhỏ cho bạn, hoặc quyên góp. Chiếc hũ này dạy con về sự đồng cảm và lòng nhân ái, một đối trọng hoàn hảo với tư duy thực dụng.

Cho con "thất bại trong an toàn" với những quyết định tiền bạc nhỏ

Khi con dùng tiền tiết kiệm để mua một món đồ chơi và nó bị hỏng nhanh chóng, đừng vội mắng con. Hãy xem đó là một bài học. Cùng con phân tích tại sao nó lại hỏng, lần sau nên chọn lựa sản phẩm như thế nào. Việc cho phép con mắc sai lầm với những khoản tiền nhỏ sẽ giúp con có kinh nghiệm quý báu để đưa ra những quyết định tài chính lớn hơn, thông minh hơn trong tương lai.

Trò chuyện cởi mở về giá trị của lao động, không chỉ là tiền lương

Khi nói về công việc của mình, thay vì chỉ nói "Bố/mẹ đi làm để kiếm tiền", hãy kể cho con nghe về giá trị bạn tạo ra. Ví dụ: "Mẹ làm việc để thiết kế những ngôi nhà đẹp cho mọi người", "Bố sửa chữa máy tính để giúp công việc của mọi người không bị gián đoạn". Điều này giúp con hiểu rằng bản chất của lao động là tạo ra giá trị, và tiền bạc là phần thưởng xứng đáng cho giá trị đó. Nó sẽ truyền cảm hứng cho con tìm kiếm một công việc mà con đam mê và có ích cho xã hội, thay vì chỉ chăm chăm vào mức lương.

Nuôi dạy một đứa con thông minh về tài chính không có nghĩa là biến con thành một nhà đầu tư nhí hay một người tính toán chi li. Mục tiêu cuối cùng là giúp con trở thành một người trưởng thành có trách nhiệm, biết quý trọng công sức, biết quản lý cuộc sống và quan trọng nhất, hiểu rằng những điều giá trị nhất trên đời thường không thể mua được bằng tiền.

Trong những sai lầm của cha mẹ được liệt kê ở trên, bạn nhận ra mình đang mắc phải điều nào? Hãy chia sẻ cách bạn dự định sẽ thay đổi trong phần bình luận bên dưới nhé! Chúng ta cùng nhau học hỏi và trở thành những bậc phụ huynh tốt hơn.